Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.12.2015, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.12. 2015
Bækur
Jörundur hefur í rauninni svifiðum í andrúmsloftinu frá þvímaður var strákur. Ég heflengi haft mikinn áhuga á
þessu tímabili í sögunni, bók-
in á sér því forsögu en svo hef ég
verið í massífum rannsóknum síð-
ustu árin, segir Einar Már Guð-
mundsson rithöfundur í samtali við
Sunnudagsblað Morgunblaðsins,
spurður hvers vegna hann hafi
ákveðið að skrifa skáldsögu um
Jörgen Jörgensen – Jörund hunda-
dagakonung. Nýjasta bók þessa af-
kastamikla höfundar, Hundadagar,
er nýkomin út.
Sannleikur og frelsi
„Eftir á að hyggja hafði ég tvö
prinsipp; maður verður stundum
ekki var við aðferðina við skáld-
sögu fyrr en eftir á!
Maður skrifar ekki beint eftir
formúlu en það var þetta tvennt
sem ég sagði við sjálfan mig: sann-
leikur sögunnar – frelsi sögunnar.
Þetta tvennt blandast saman þann-
ig að allir ytri rammar eru réttir
en ég hef hugsað mikið um það, og
finnst mjög skemmtilegt, að á ís-
lensku þýðir orðið saga nánast allt;
skáldaga, smásaga, sagnfræði, skil-
urðu? Þetta á sér rætur allt aftur
til fornsagnanna; hvort voru höf-
undar Íslendingasagnanna sagn-
fræðingar eða skáld? Í raun og
veru hvort tveggja. Mér finnst
mjög skemmtilegt og frjótt að
hugsa málin þannig í dag.“
Þér hlýtur að þykja Jörundur
skemmtilegur karakter. Mér finnst
það reyndar blasa við eftir að hafa
lesið bókina.
„Já, hann er rakið efni í sögu.
Það er erfitt að eiga við drenginn,
hann heldur út í heim og lendir í
öllum þessum ævintýrum; auðvitað
hefur maður gaman af honum en
finnur líka til með honum af því
maður sér hvað hann er breyskur
og brothættur.“
Má ekki segja að þú málir hann
töluvert öðrum litum en oft hefur
verið gert hér í hans gamla kon-
ungdæmi? Heldurðu að hann hafi
jafnvel aldrei notið sannmælis?
„Sko, það má segja að alveg frá
því hann kemur fyrst til Íslands
hafa menn horft á Jörund sem
hvern annan óþokka og valdaræn-
ingja. Sýnin á hann mildaðist
reyndar í sjálfstæðisbaráttunni og
svo fara menn að skoða hann bet-
ur; Helgi Briem skrifaði til dæmis
doktorsritgerð um hann 1936 og
menn fara að velta manninum fyrir
sér. Margir muna eftir leikritinu
um Jörund; þar kemur fram ein
víddin í honum í þeim gamansama
sjóarabrag.
Það sem ég tel mig vera að gera
er að stækka þessa sögu. Einblíni
ekki bara á gömlu einföldu sýnina
á Ísland og Danmörku, heldur
hvernig löndin tvö stóðu í heim-
inum og hve þessi saga er mögnuð.
Ég ætla ekki að halda því fram að
ég sé með einhverja endanlega,
rétta sýn; kannski er ekki til sér-
stakur sannleikur þegar sagnalist
er annars vegar. Menn horfa á
mann eins og Jörund með mismun-
andi hætti á hverjum tíma og ef-
laust á það við um mig líka. Við
lifum ákveðna umbrotatíma og
sama má segja um þann tíma sem
Jörundur lifði; það voru sannarlega
umbrotatímar: nýlendustefnan,
landafundirnir; nútíminn er að fæð-
ast þarna.“
Byltingar en þó ekki
„Það gerir söguna áhugaverða þeg-
ar maður skrifar um þessi atvik
þannig að þau komi okkur við og
geti myndað hliðstæðu við nú-
tímann; það er svolítið fyndið að
200 ár séu á milli hrunsins hjá
okkur og búsáhaldabyltingarinnar
og byltingar Jörundar; hvorug var
þó bylting.
Margt af því sem Jörundur setti
á oddinn gerðist í rauninni seinna;
það er eins og hann kveiki ákveðið
ljós en við getum auðvitað spurt
okkur að því hvort það hefði ekki
kviknað án hans. Hann kemur dá-
lítið eins og elding inn í líf okkar
og sögu. Og það er alveg sama
hvaða tímabil í sögunni er skoðað;
sagan er alltaf áhugaverð.“
Séra Jón Steingrímsson eld-
klerkur er líka áberandi í bókinni.
Það er óhætt að segja að það sé
líka skemmtilegur náungi …
„Þegar þú ert með þá tvo, Jör-
und og Jón, og Finn Magnússon að
auki, er hægt að búa til ákveðnar
tengingar. Það er það sem kveikir
áhuga minn, eins og þú spurðir um
í upphafi. Maður hefur heyrt sögur
um þessa menn, hvern í sínu lagi,
en þegar maður hugsar þetta í
samhengi kemur í ljós að Jörgen
er þriggja ára þegar Skaftáreldar
hefjast og ekki líða nema tæp þrjá-
tíu þar þangað til hann kemur
hingað. Þetta er stuttur tími í sög-
unni en ofboðslega mikið að gerast
þarna á milli; franska byltingin og
Napólónsstyrjaldirnar, nýlendu-
stefnan, öll þessi verslun og við-
skipti og styrjaldir. Og það er al-
veg makalaust hvernig þetta
tengist í gegnum einn mann eins
og Sir Joseph Banks sem er bæði í
því að „uppgötva“ Ástralíu með
James Cook og kemur svo hingað
og hittir séra Jón Steingrímsson.
Sir Josep Banks sér eymdina og
fátæktina á Íslandi en líka þá mót-
sögn að fátæklingarnir eiga bækur
og kunna tungumál; þarna verður
til hugmyndin um okkur. Við pöss-
um inn í hugmynd nýlendutímans
um göfugu villimennina og svo er
vissulega áhugavert að pæla í því
hvernig sú hugmynd lifir áfram, til
dæmis í ferðaþjónustunni. Við
höldum áfram að leika þessa göf-
ugu villimenn!
Það er áhugavert að sjá hvernig
sagan endurtekur sig. Þetta er
eitthvað sem kemur af sjálfu sér,
Jón Espólín talaði um það 400
manna þorp sem Reykjavík var
sem einskonar Sódómu og sú hug-
mynd lifir nánast enn. Þú veist
hvernig menn tala um 101 Reyka-
vík og lattelepjandi lopapeysu-
trefla! Þetta er ákveðið mynstur
og mér fannst skemmtilegt hvernig
sagnfræðin og skáldskapurinn
mætast þarna.“
Við lestur bókarinnar finnst mér
koma sterklega fram að þú hafir
haft mjög gaman af verkefninu.
„Ég er alltaf einhvern veginn í
mínum sögum að miðla gleði og
harmi. Eitt sterkasta elementið í
slíkum skrifum er þessi gleði; frá-
sagnargleðin, gleðin við að segja
söguna. Maður væri ekkert að
þessu ef það væri ekki skemmti-
legt.
Mér finnst það líka hafa mikinn
tilgang að miðla þessari sagna-
skemmtun til okkar allra af því að
sagan skiptir svo miklu máli; heim-
urinn er alltaf á einhverjum kross-
götum og þess vegna þurfum við
að þekkja fortíðina. Mér hefur allt-
af fundist það hlutverk skáldsög-
unnar að miðla tímanum, anda tím-
ans, því hann má ekki gleymast.“
„Auðvitað hefur maður gaman af Jörundi
en finnur líka til með honum af því maður
sér hvað hann er breyskur og brothætt-
ur,“ segir Einar Már Guðmundsson.
orgunblaðið/Eggert
HUNDADAGAR
Erum alltaf stödd í einhverri sögu
EINAR MÁR GUÐMUNDSSON RITHÖFUNDUR GERIR JÖRGEN JÖRGENSEN; JÖRUND HUNDADAGAKONUNG, AÐ YRKISEFNI Í NÝRRI SKÁLDSÖGU SEM
HANN KALLAR HUNDADAGA. MARGIR FLEIRI KOMA VIÐ SÖGU, MEÐAL ANNARS FINNUR MAGNÚSSON OG SÉRA JÓN
STEINGRÍMSSON ELDKLERKUR, SEM VARLA GETUR TALIST SÍÐUR ÁHUGAVERÐUR NÁUNGI EN SJÁLFUR KÓNGURINN Í SÖGU EINARS MÁS.
Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is