Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.04.2016, Blaðsíða 49

Opnan á bls. 294-5 úr þriðja bindi eddukvæðanna í þýðingu Knuts Ødegård ljóðskálds og þýðanda. Á vinstri síðu birt-
ast kvæðin á forníslensku en endurort á norsku á hægri síðu. Knut skrifaði einnig ítarlega eftirmála að öllum bindum.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
ævintýrs, mikils fjármagns, fólks-
flutninga frá landsbyggðinni til stór-
bæjanna, alþjóðavæðingar, tilkomu
nýrra fjölmiðla frá öllum heiminum
– þar sem enskan er orðin ráðandi
tungumálið í fjölmiðlaheiminum og
þar sem ungt fólk lærir miklu minna
um menningu okkar en mín kynslóð
gerði. Ég er sannfærður um að fólk
upplifi hreint og beint að það sé að
týna sjálfu sér þegar það hefur fjar-
lægst ræturnar og er umplantað í al-
þjóðlegum heimi. Ef við glötum
minninu glötum við sjálfum okkur
og eigum enga framtíð.“
Fullir pappakassar bíða
Hvernig leið þér að þýðingarvinn-
unni lokinni?
„Það var einstaklega ánægjulegt
að ljúka þessu stóra verkefni sem
tekið hefur nokkur ár af lífi mínu.
Ég vona að mér hafi með þessu
verkefni tekist að tjá þakklæti mitt í
garð Íslands og Íslendinga sem tek-
ið hafa mér opnum örmum, en ég hef
búið á Íslandi 35 ár eða jafnlengi og
ég bjó í Noregi. Ég verð þó að viður-
kenna að ég er feginn því að verkinu
sé lokið, því ég er vinnulúinn.
Ég hlakka til að snúa mér aftur að
mínum eigin textum. Þau fimm ár
sem þýðingarvinnan hefur tekið hef
ég eðli málsins samkvæmt ekki get-
að einbeitt mér að eigin textaskrif-
um, en á heimili mínu að Hofteigi í
Reykjavík bíða mín pappakassar
fullir af drögum að bæði ljóðum og
prósa. Ég næ sennilega ekki að
klára neitt handrit til útgáfu í ár,
heldur verð að láta fjórða bindi
eddukvæðanna duga. Það er raunar
ekki útilokað að út komi í ár ljóða-
safn eftir mig á íslensku, því þýðing
Hjartar Pálssonar er tilbúin. Það
verður þriðja ljóðasafn mitt á ís-
lensku. En ég gleðst yfir því að
ljóðabækur mínar verði gefnar út á
fleiri tungumálum í ár, en væntan-
legar eru nýjar útgáfur á grísku,
spænsku, albönsku, kínversku og
hollensku samtímis því sem verið er
að vinna að þýðingu á ljóðabók eftir
mig á hebresku,“ segir Knut, en nú
þegar hafa ljóðabækur hans komið
út á 35 tungumálum.
Verða græðgi að bráð
Hvaða þýðingu hefur það að kvæðin
séu núna loks aðgengileg á norsku?
„Ég hef endurort Konungsbók í
heild sinni ásamt nokkru efni frá
öðrum riturum í viðauka. Konungs-
bók var þýdd á norsku fyrir 110 ár-
um, en ekki er lengur hægt að nota
þá þýðingu – bæði af því að við vit-
um núna miklu meira um eddukvæð-
in og vegna þess að málfarslega séð
er hún ekki nógu góð.
Það hefur mikla þýðingu að eddu-
kvæðin séu aftur gerð aðgengileg
fyrir norska lesendur. Staðreyndin
er sú að eddukvæðin eru sameigin-
legur arfur Íslendinga og Norð-
manna. Elstu kvæðin áttu mögulega
uppruna sinn í Noregi en yngri
kvæðin voru sennilega samin á Ís-
landi. Og það er alveg öruggt að það
voru Íslendingar sem skrifuðu
kvæðin niður – og gættu þar með
þessara bókmenntalegu dýrgripa
sem greina frá því á hvað formæður
okkar og forfeður trúðu, hver hug-
myndafræði þeirra var, um líf og
dauða þeirra sem og hefðir og venj-
ur. Að auki fáum við heillandi endur-
óm af viðburðum sem rekja má allt
aftur til fólksflutninganna í kringum
400-500 e.Kr. sem fólk miðlaði hvert
öðru, kynslóð fram af kynslóð þar til
frásagnirnar í ljóðformi voru festar
á blað.“
Hvað, að þínu mati, getum við nú-
tímalesendur lært af eddu-
kvæðunum?
„Ég skilaði nýverið grein til
norsks dagblaðs sem bar yfirskrift-
ina „Eddukvæðin fyrir okkar tíma“.
Þar benti ég á hversu mikið forspár-
gildi kvæðin hafa, hvernig þau segja
fyrir þær hamfarir sem dynja á
heiminum í dag. Þetta á ekki bara
við um sýnir völvunnar í Völuspá,
því meðan ég vann að þýðingunni
kom ég allt í einu auga á þema sem
gengur í gegnum öll eddukvæðin.
Lykilorðið hér er „gull“. Í samtím-
anum getum við þýtt þetta orð sem
t.d. olíu. Þetta snýst að minnsta
kosti um hvernig gæði náttúrunnar
verða græðginni að bráð, og það
leiðir aftur til svika, drápa, styrjalda
og eyðileggingar alls heimsins. Gull-
ið, sem æsir léku sér upphaflega að í
samstilltum friði, vekur þrá eftir
eignarhaldi sem leiðir til þeirrar
bölvunar sem fylgir gullinu einnig
gegnum hetjukvæðin þar sem við
hittum fyrir sögulegar persónur frá
tímum þegar Evrópa var vígvöllur
blóðugra bardaga milli þjóðarbrota
og trúarflokka sem leiddu af sér
þúsundir flóttamanna. Þjóðflutning-
arnir, sem hetjukvæðin færa endur-
óm af, minna ótrúlega mikið á sam-
tímann. Í dag ráðum við yfir
gereyðingarvopnum og tæknikunn-
áttu sem í samblandi við rányrkju
náttúrunnar getur leitt til ragna-
raka. Drifkrafturinn núna er sá sami
og áður, þ.e. þrá eftir auði, græðgi,
skortur á samkennd og umhyggju
fyrir bæði manneskjum og umhverfi
okkar.“
Orti kona Völuspá?
Þegar við ræddum saman fyrir ári
varstu staddur í miðjum hetjukvæð-
unum. Var eitthvað sem kom þér á
óvart í glímu þinni við þau?
„Það verður sífellt augljósara
hvernig eddukvæðin urðu til á tím-
um þegar mestöll Evrópa var krist-
in. Áður fyrr fannst mér eins og
kvæðin væru „hrein“ miðlun á
heimsmynd ásatrúarfólks, en hef
gert mér betur grein fyrir því
hversu sterk kristnu áhrifin voru á
þau. Við megum ekki gleyma því að
þegar höfuðritið Konungsbók var
ritað, í kringum 1270, hafði margt
vafalítið breyst í hinni munnlegu
frásögn – en elstu kvæðin á þeim
tíma voru sennilega um 400 ára
gömul – og að þeir sem höfðu kunn-
áttu til að skrifa latínu á skinnblöð
voru yfirleitt kirkjunnar menn. Við
eigum þannig munkunum mikið að
þakka. Það er erfitt að benda ná-
kvæmlega á hvað er kristið og hvað
„heiðið“ í eddukvæðunum, en það
vekur óneitanlega eftirtekt hversu
mikil líkindi eru milli Völuspár og
kristinna opinberunartexta á borð
við Oracula Sibyllina, apókrýft-rit
frá upphafsárum kristninnar sem
fljótlega var þýtt á latínu og hafði
mikil áhrif á kristna íbúa Evrópu
þegar á tímum þjóðflutninganna.
Ég stóð í þeirri meiningu að
hetjukvæðin væru afar karllæg þar
til ég fór að rannsaka t.d. Guðrúnar-
kvæðin í þaula. Þar fann ég fjölmörg
dæmi þess að persónurnar búa yfir
innra lífi, já og einnig kvæði þar sem
konur eru í aðalhlutverki. Ég er
mjög hrifinn af Oddrúnargráti þar
sem kvenlæga sjónarhornið er skýr-
ast meðal eddukvæðanna. Þar heyr-
um við hvernig hetjudáðir karla eru
á kostnað hamingju kvenna. Sögu-
svið kvæðisins um óhamingju Odd-
rúnar er einnig afar óvenjulegt, því
sagan er sögð við þær aðstæður að
verið er að fæða barn og aðeins kon-
ur eru viðstaddar.
Ég hef átt erfitt með að þýða
fjöldann allan af viðbjóðslegum orð-
um og orðatiltækjum um samkyn-
hneigða, en valdi engu að síður að
finna sambærilega niðrandi orð á
nútíma norsku. Ég hefði getað valið
mildari orð í útfærslu minni, en hefði
þá svikið það sem ég lofaði sjálfum
mér – að miðla kvæðunum eins vel
og hægt væri á nútíma norsku og
eins nálægt upprunalegri merkingu.
Við getum því miður ekki litið
framhjá þeirri staðreynd að fyrr á
tímum var það litið svo alvarlegum
augum að vera sakaður um samkyn-
hneigð að slíkt gat leitt til illinda og
drápa. Heimur fer sem betur fer
batnandi á sumum sviðum!“
Áttu þér uppáhalds-eddukvæði?
„Það er ekki sérlega frumlegt, en
í mínum huga er Völuspá einstök,
það helgast af mælskulistinni,
myndmálinu og hinni ótrúlegu sýn á
sköpun heimsins og endalok – en
gefið er fyrirheit um nýtt upphaf á
jörðinni. Reyndar sannfærði Vigdís
Finnbogadóttir mig um að það er
alls ekki ósennilegt að þessi perla
meðal eddukvæðanna hafi verið
sköpuð af konu.“
Loksins frjáls á ný
Hvað var vandasamast og hvað
skemmtilegast í þýðingarferlinu?
„Það eru mörg orð og orðatiltæki
sem túlka má með ólíkum hætti,
margt var því vandasamt í vinnunni.
Ég valdi yfirleitt að fylgja túlkunum
Jónasar Kristjánssonar og Vésteins
Ólasonar eins og hún birtist í Ís-
lenzkum fornritum. Það var líka
vandasamt að endurskapa kvæða-
formin með réttu rími og hrynjandi
á nútíma norsku. En ég vona að mér
hafi tekist ætlunarverkið.
Það sem gleður mig mest, er öll sú
þekking sem ég hef öðlast gegnum
vinnuna. Ekki bara þekking á
mannsýn og heimsmynd víkingatím-
ans, heldur einnig sú kunnátta sem
ég hef tileinkað mér sjálfur sem nú-
tíma ljóðskáld – nokkuð sem ég vona
að ég geti nýtt í eigin ljóðum í fram-
tíðinni. Það hefur verið góður skóli
að nema forna bragfræði eins og
hún birtist í Snorra-Eddu eftir
Snorra Sturluson, því ritið má lesa
sem kennslubók í ljóðlist.“
Hvaða verkefni bíða þín?
„Þegar lokabindið verður komið
út mun ég á næstunni verja tíma
mínum í að kynna heildarútgáfuna á
ýmsum uppákomum víðs vegar um
Noreg. Ég hef þegið fjölda boða frá
útlöndum í tengslum við útgáfu eig-
in ljóða m.a. í Kína – þar sem ljóða-
safn mitt er væntanlegt síðar á
þessu ári. Og síðan verð ég loksins
frjálst ljóðskáld á ný!“ segir Knut að
lokum.
’Ég vona að mér hafimeð þessu verkefnitekist að tjá þakklæti mitt ígarð Íslands og Íslendinga
sem tekið hafa mér opnum
örmum, en ég hef búið á
Íslandi í 35 ár eða jafn-
lengi og ég bjó í Noregi.
„Ég hlakka til að snúa
mér aftur að mínum
eigin textum.“
Morgunblaðið/Eggert
17.4. 2016 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 49