Orð og tunga - 01.06.2012, Blaðsíða 63

Jón Hilmar Jónsson: Að fanga orðaforðann
53
6 Gagnaefni, gagnategundir og merkingar-
greining
í gagnagrunni orðanetsins koma saman margþætt gögn sem, eins og
áður er rakið, eru að miklu leyti af sama stofni og með samstæðu
yfirbragði. Uppbygging og endurmótun flettulistans, sem lýst hefur
verið hér að framan, er mikilvægur liður í meðferð og greiningu
þessara gagna. I framhaldi af þeirri lýsingu verður hér gerð almennari
grein fyrir gögnunum og hvers eðlis þau eru, hvernig þau skiptast í
aðgreindar tegundir, að hverju er stefnt með greiningu gagnanna og
hvernig greiningin fer fram. Sem vegvísir í þessu efni er valin nafn-
orðsflettan hlátur með því gagnaefni sem henni tilheyrir en þar er alls
um að ræða rösklega 400 gagnafærslur (orðasambönd, samsetningar
og notkunardæmi).
6.1Flettan hlátnr
Eins og algengt er meðal nafnorða skiptast orðasambönd sem vitna
um dæmigert notkunarsamhengi orðsins hlátur í þrjá hluta. I fyrsta
lagi er um að ræða orðastæður með lýsingarorði: dynjandi hlátur,
óstöðvandi hlátur, kaldranalegur hlátur, tröllslegur hlátur. Önnur eru
sagnasambönd: bresta i hlátur, þaðsetur að<honum, henni> hlátur, veltast
um afhlátri. í þriðja lagi kemur orðið fram í hliðskipuðum orðapörum:
glaðværð og hlátur, kæti og hlátur, hlátur og fliss, hlátur og mas. Eins og
áður er rakið ummyndast sagnasamböndin í fleiryrtar sagnaflettur,
og sami kostur er einnig fyrir hendi gagnvart lýsingarorðum: dynjandi
[ldáturj, niðurbældur [hláturj, hávær [hláturj.
Hin megingagnategundin eru samsetningar orðsins og orðhlutar
þeirra: gleði-hlátur, hrossa-hlátur, skelli-hlátur, hæðnis-hlátur; hlátur-gusa,
hláturs-kast, hláturs-kjölt, hlátur-mildur.
í fyrstu lotu beinist greining gagnanna að merkingarlegum sam-
stæðum meðal lykilorða flettunnar, þ.e. meðal orða og orðasambanda
sem hún tengist í gagnagrunninum. Þá aðgerð má takmarka við að
mynda samstæður innan flettugreinarinnar og skipa þar saman til-
teknum orðasamböndum með saniheitum: óstjórnlegur hlátur, óstöðv-
andi hlátur; spjall og hlátur, samtal og hlátur. Slíkar samstæður má svo
rekja saman við samstæður í öðrum flettum út frá sameiginlegum orða-
sambandaliðum og draga þannig saman hóp tengdra orð til frekari