Orð og tunga - 01.06.2012, Blaðsíða 90

80
Orð og tunga
í HUI er umræða um „þágufallssýki", notkun dvalarhorfs/fram-
vinduhorfs og nýju þolmyndina/formgerðina vægast sagt snubbótt
og ekkert vitnað í heimildir um efnið þótt full ástæða sé til. Allt eru
þetta formgerðir sem málvöndunarmenn hafa fett fingur út í og mál-
fræðingar hafa fjallað talsvert um á undanförnum árum (sjá t.d. Astu
Svavarsdóttur 1982, Jóhannes Gísla Jónsson og Þórhall Eyþórsson
2003 og Höskuld Þráinsson 2005). Leiðbeiningar um meðferð gagn-
verkandi fornafna (lwor/hver annan) og deilifornafna (sinn hvor/hver)
eru vel unnar og byggðar á traustum heimildum. Hefðbundin notkun
þessara fornafna virðist þó á hröðu undanhaldi í nútímamáli (sbr.
Höskuld Þráinsson 2011). Það er málpólitísk spurning hversu miklum
kröftum eigi að eyða í að endurvekja tilbrigði af þessu tagi.
Málfarsleiðbeiningar í HUÍ eiga að vera byggðar á fræðilegum
grunni og því er eðlileg krafa að þær séu rökstuddar. Það er að sjálf-
sögðu víða gert í bókinni en ekki alltaf. Fremst í meginmáli (bls. 11-
12) er t.d. listi yfir nokkur algeng dæmi um forsetningarnar að og af
í ýmsum samböndum en engar skýringar gefnar. Hér væri rakið að
nefna tengsl við dvöl og hreyfingu og að sögnin í setningunni skipti
máli (Það er gaman að þessu / Margir hafa gaman afþessu) (sbr. t.d. Jón
G. Friðjónsson 2003). Ef málfarsleiðbeiningar eiga að vera til gagns
verður að höfða til skilnings.
Eitt viðfangsefna HUI er að leiðbeina um stafsetningu og greinar-
merkjasetningu. I Auglýsingu um íslenska stafsetningu (nr. 132/1974
með innfelldum breytingum 261/1977) eru reglur um stóran staf og
lítinn mjög óljósar á köflum, einkum hvað varðar valfrelsi í heitum
stofnana (t.d. M/menntamálaráðuneyti). Bent hefur verið á leiðir til að
túlka þær á skýrari hátt og auðvelda málnotendum að fara eftir þeim
(sjá umræðu hjá Margréti Guðmundsdóttur 2000, Margréti Jónsdóttur
2006 og Höskuldi Þráinssyni 2009). Því miður er engin tilraun gerð til
þess að greiða úr þessum flækjum í HUÍ og ekkert vitnað í umræðu
málfræðinga um stafsetningarreglurnar. I reglum um eitt orð og tvö,
þar sem einnig er visst valfrelsi, er hins vegar stundum tekin afstaða
þótt forsendurnar séu ekki ljósar (bls. 37). I því efni er raunar ósam-
ræmi vegna þess að á bls. 15 er mælt með rithættinum innan bæjar
en á bls. 37 er mælt með því að láta áherslu ráða. Þá er mælt með að
skrifa heiti fornsagna í aðskildum orðum (Brennu-Njáls saga o.s.frv.)
„samkvæmt hefð" (bls. 34). Þessi ráðlegging fer þó í bága við anda
stafsetningarreglnanna og það viðmið að orðáhersla ráði.
Itarleg umræða um málfræðihugtök er að sjálfsögðu utan ramma
HUI en gera verður þá kröfu að skilgreiningar séu skýrt orðaðar og