Morgunblaðið - 09.06.2016, Qupperneq 74

74 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 2016
Mikil eftirvænting ríktivið Íslands-frumflutn-ing fyrstu óperu ÖnnuÞorvaldsdóttur tón-
skálds, en viðburðurinn markaði
annan aðalhápunkt Listahátíðar. Á
Myrkum músíkdögum í fyrra var
boðið upp á innlit í vinnustofu
Ur_-hópsins er hafði þá nýlega
sótt innblástur í náttúru Græn-
lands við Biskaiflóa í leit að upp-
runa, frumeðli og kjarna. Vinnu-
skissur og hugmyndir á við
„harmony, voices honour the cent-
ral being“ lifðu í sýningunni nú á
laugardag sem frumspekilegir
hljóð- og framvindustrúktúrar,
sem bergmál, skrap – tóna hop-
andi jökla er lýsti á óbeinan hátt
undanhaldi siðmenningar og heims
á hverfanda hveli; andann, andar-
drátt, andann í húsinu, frumið í
rýminu. Ekki færri en þrjá söngv-
ara þurfti nú til að túlka togstreitu
svo margbrotins anda eða sálar
fjarri rökhugsandi manneskju. Þá
tók einn leikari, Miké Phillip, og
flygill undir forsjá Tinnu Þor-
steinsdóttur þátt auk tólf hljóð-
færaleika CAPUT-hópsins.
Hástemmd upphafsorð í tón-
leikaskrá útlistuðu með loðnum
hætti frumið í titli verksins (Ur).
Hvað lágstrikið _ stóð fyrir virtist
opið, undirstrikun, áhersla, tenging
eða grafískt spjátur. Í boði var
„...íhugult ferðalag um óræða ver-
öld í tíma og rúmi í leit að upp-
runa og tengingu við rætur sjálfs-
ins...“. Risavöxnum siðferðislegum
spurningum var velt upp; vegleys-
um mannskepnunnar, „brothættri
nánd, yfirþyrmandi þrá eftir sann-
leika og von um endurheimt jafn-
vægi.“ Hvergi var minnst á Græn-
land í dagskrá þrátt fyrir að öll
rannsóknarvinnan tæki mið af
náttúru landsins og menningu. Síð-
hærður, indíánalegur maður
minnti reyndar á Grænlending,
eins ísbjarnarfeldur og ísjaka-
props. Sviðsetningin ein hleypti
tónverkinu upp í póstmódern farsa
með svo skýrum fingraförum að öll
bönd berast að Þorleifi Erni Arn-
arssyni leikstjóra.
Verkið hófst í myrkri og ljósið
spratt úr tóminu líkt og stendur
einhvers staðar. Því næst orðið,
eða hvæs og búkhljóð sem söng-
vararnir þrír miðluðu listilega;
„kom lys, kom ljós, kom glorie,
kom gloria, come light...“ sungu
CAPUT-liðar í bakgrunni. Raunar
þjófstartaði sviðsmaðurinn í verk-
inu (Örnólfur Eldon) andartakinu
strax með flatneskjubrandara;
skæru ennis-vinnuljósi því fyrst
þurfti náttúrlega að færa til flygil-
inn um tvo metra. Rauð glóðar-
pera skein brátt miðlægt yfir litlu
hringsviði sem snerist óháð öllu
því sem gekk á líkt og himnafest-
ingin í þrjósku sinni.
Ef nálgun Önnu og Þorleifs Arn-
ar á verkið var jafn frábrugðin líkt
og talið var upp í efnisskrá, sem
annarsvegar leið mannsins er gekk
á frumhljóðið í átt að upphafinu,
og sem glapstigur mannsins hins-
vegar, leið úrkynjunar sem rekur
af leið, þá er skiljanlegt að útkom-
an hafi verið svo yfirgengilega
ruglingsleg og ofhlaðin. Þorleifur
Örn fór offari í nálgun sinni jafn-
vel þó afstrakt inntakið hafi verið
ærið fyrir. Þvert á risavaxnar sið-
ferðisspurningar reyndi hann að
„...kljást við grundvallarspurningar
um listræna ferlið sem liggur að
baki sérhverri óperuuppfærslu og
leyfa því ferli að skína í gegn ... að
taka listformið sjálft og staðsetn-
ingu þess í nútímanum til endur-
skoðunar“ og spegla „díalektíska
endursögn sköpunarsögunnar við
samtímaóperuna sjálfa sem bak-
grunn.“ Sá brechtíski háttur, að
sagan sé búin til á staðnum eða á
sviðinu getur virkað heillandi ef
svo ber undir. Og Þorleifi Erni var
vissulega vorkunn að hafa ekki
sterkari söguþráð (kaðal) að
spinna við (Njála, einhver?), en að
bregðast við á svo sjálfhverfan
hátt er óboðlegt; handheld upp-
tökuvél sem varpar mynd upp á
tjald í beinni er einfaldlega jaskað
og banalt atriði. Frostbitnar tung-
ur, rauður gunnfáni birtist ör-
snöggt líkt og á götuvígi. Eins gór-
illa. Ísbjörn lagði sig á trópíska
strönd í barna-plastbaðkeri undir
plast-pálmatré. Á einum stað var
skyndilega kveikt á sterkum
vinnuljósum og sýningin sett á bið
því hljómsveitarstjóri varð að
hjálpa sviðsmanni að rogast með
flygilinn upp á hringsviðið. Slíkt
póstmódern uppbrot, sem í þessu
tilfelli afmáir línur og mæri milli
sérfaga (sviðsmanna og lista-
manna) og skapar upplausn, skyldi
aðeins nota í ýtrustu neyð. Það var
svo ótalmargt í veginum sem stífl-
aði framvindu verksins sem gat
mögulega svarað hinum risavöxnu
spurningum. Einungis tónskáldið
skildi að less is more. Raunalegt
ávarp verksins leið fyrir tilgerð.
Vissulega var þarna sitthvað fyrir
augað, munúðarfull sjónarspil;
svörtum vessum sem líktust olíu
var hellt yfir söngvara, mennina
sem líta á náttúruna sem hvert
annað hráefni. Flyglinum var oft
skutlað milli staða, trjágreinar og
lauf lágu ofan á hörpunni og undan
lokinu, en sýningin varð fyrir vikið
nánast efni í gestaþraut í eftir-
partíinu; hvað átti hvað að tákna
eiginlega?
Kjarnaspurningar verksins voru
á þá leið hvernig málið varð til og
hvernig við misstum tengslin við
náttúruna. Maður spyr sig hvort
hópurinn hafi í raun farið til
Grænlands eða bara skype-að. Að
minnsta kosti höndlaði sviðsverkið
á engan hátt kjarnann og sneri al-
vöru málsins upp í grín. Það eina
sem var ósvikið (genuine) og snart
var einræða Grænlendingsins sem
enginn skildi, nema orðin AC/DC
og Guns ’N’ Roses. Annars var
heilt yfir ógjörningur að fylgjast
með textaframvindu. Á einum stað
heyrðist þó hrópað: „now this
opera is just starting to make
sense“ sem var líklega stærsti
kjánahrollur kvöldsins.
Tónlist Önnu Þorvaldsdóttur,
snilldarlega útfærð búkhljóð
söngvaranna og afbragðsflutningur
CAPUT-tónlistarhópsins, undir
stjórn Bjarna Frímanns Bjarna-
sonar, stóð upp úr. Ánægjulegt var
að upplifa kammeróperuformið í
Norðurljósum Hörpu sem passar
vel í umhverfi okkar (og vanefni)
því auðvelt er að rannsaka og gera
tilraunir með lágmarksáhöfn líkt
og í tilfelli Ur_. Í þeim skilningi
var verkið meira en velkomið fyrir
sjónir óperugesta og allt umstang
fyrirhafnarinnar virði. Tónlistin
liggur auk þess á svo háu afstrakt
plani að vel mætti spenna annan
leikstjóra fyrir verkið og reyna
aftur því sviðsútfærslan náði aldrei
að botna viðkvæma angist og ljóð-
rænu efniviðsins. Upplifunin snart
hvorki hjarta né hug rýnis; óperu-
verk sem hafði alla burði til að
verða innblásið reyndist sýndar-
mennska og umbúðir, eða eins og
póstmódernistinn myndi orða það;
var keisarinn í nærbuxum?
Úr_að neðan
Ljósmynd/Vincenzo Laera
Tilgerð „Einungis tónskáldið skildi að less is more. Raunalegt ávarp verksins leið fyrir tilgerð. Vissulega var þarna
sitthvað fyrir augað, munúðarfull sjónarspil; svörtum vessum sem líktust olíu var hellt yfir söngvara, mennina sem
líta á náttúruna sem hvert annað hráefni,“ segir m.a. í gagnrýni um kammeróperuna Ur_.
Norðurljós í Hörpu
Ur_ bmnnn
Tónlist: Anna Þorvaldsdóttir. Texti:
Anna Þorvaldsdóttir og Mette Karlsvik.
Leikstjórn: Þorleifur Örn Arnarsson.
Leikmynd og búningar: Anna Rún
Tryggvadóttir. Framleiðandi og listrænn
stjórnandi Far North: Arnbjörg María
Danielsen. Hljómsveitarstjóri: Bjarni
Frímann Bjarnason. Flytjendur: Joa
Helgeson, Melis Jaatinen, Sofia Jern-
berg, Tinna Þorsteinsdóttir, Miké Phillip
Fencker Thomsen, Örnólfur Eldon og
CAPUT tónlistarhópur. Laugardaginn 4.
júní kl. 20. Óperusýning á Listahátíð í
Reykjavík 2016.
INGVAR BATES
TÓNLIST
Daníel Freyr, einnig þekktur sem
DaCox, opnar í dag kl. 17 myndlist-
arsýninguna ÓSýniLegaR TálsýniR
TrúaR & TáknaR í Gallery O hjá Or-
ange Project, Ármúla 4-6. Shades of
Reykjavik og Taco Supreme munu
flytja tónlist við opnunina.
Daniel Freyr er tíundi listamaður-
inn sem sýnir hjá Gallery O en áður
hafa þau Guðmundur Hilmar, Ólöf
Benediktsdóttir, Þorsteinn Óli Sig-
urðsson, Arnar Birgis, Margeir
Dire, Guðrún Anna Magnúsdóttir,
Jóhann S. Vilhjálmsson, Gunnar
Gunnarsson og Finnbogi Gunn-
laugsson sýnt í galleríinu. Gallery O
mun setja upp sölusýningu með
verkum frá öllum ofantöldum lista-
mönnum og fleirum til styrktar góð-
gerðarmála, að því er fram kemur í
tilkynningu frá galleríinu. Sýningin
er opin virka daga kl. 9-17. Skuggar Shades of Reykjavík koma fram við opnun sýningar Daníels Freys.
Daníel Freyr sýnir í Gallery O
Hver sem er getur þvegið og
skammtað þvottaefni. Aðeins
einn gerir það fullkomlega.
Upplifðu sjálfvirka sápuskömmtun
með innbyggðu þvottaefni.
Í Miele W1 með TwinDos tækni.
*Eirvík mun gefa þér fríar ársbirgðir af UltraPhase 1 og 2 þvottaefni,
ef þú kaupir Miele W1 með TwinDos tækni á tímabilinu 7. mars 2016
til 7. mars 2017. Ársnotkun er miðuð við 250 þvotta á ári.