Morgunblaðið - 14.10.2016, Qupperneq 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. OKTÓBER 2016
Í blautri borg Stúlka tekur til fótanna í rigningu og roki á Höfðatorgi til að komast í strætó þar sem hennar bíður kærkomið skjól og notaleg ferð um rennandi blauta borgina við sundin blá.
Eggert
Það eru margar
þversagnir sem þarf
að berjast við. Ein er
sú að í bók er skráð að
ekki sé til önnur kyn-
ferðisleg öfughneigð
en einlífi.
Aðra baráttu háði
Jón sveitungi minn
Ólafsson Grunnvík-
ingur. Hún var sú að
leiðrétta villur sem
aðrir framleiddu. Víst er að gnógt er
af snillimælum sem hljóma vel og
hafa mikla eftirspurn. Stundum er
það svo að menn hrærast hvergi þó
kraftmiklir lygarar taki með öllu
sjónina frá heilli þjóð og ræni hana
öllu skynsamlegu viti.
Aldraðir
Þannig er í þeirri baráttu sem nú
stendur yfir í kosningum til Alþingis
að upp úr virðist standa eitt mál;
það er svar við spurningunni: Hvað
ætlar þú að gera fyrir gamla fólkið?
Það kann að hljóma illa að svara: Ég
ætla ekki að gera neitt! Annað svar
er það að auðvitað sé sjálfsagt og
rétt að hækka eftirlaun hæstaréttar-
dómara, þeir eru vissulega í hópi
gamla fólksins. Auðvitað er þetta út-
úrsnúningur og skætingur en varla
er annað hægt eins og spurt er.
Á þessu hausti hefur reynst erfitt
að nálgast þann hóp er í mestri nauð
og er jafnvel órétti beittur. Sá órétt-
ur stafar oftar en ekki
af því að reynt er að ná
fram „jöfnuði“.
Sá er þetta ritar hef-
ur horft á bótakerfi al-
mannatrygginga og líf-
eyrissjóði í samhengi.
Því til viðbóta er að
sjálfsögðu frjáls sparn-
aður einstaklinga.
Það er rétt að af-
greiða frjálsa sparn-
aðinn út af borðinu í
þessari grein með ein-
faldri athugasemd, því
það er svo einfalt að frjáls sparn-
aður er skattlagður í raun vel yfir
hæstu skattlagningu launatekna og
stundum vel yfir 100% raunskatt-
lagningu.
Í sem stystu máli er kerfi
almannatrygginga byggt upp á
þremur meginþáttum.
 Grunnlífeyrir sem allir fá þeg-
ar ákveðnum aldri er náð kann að
hækka ef töku grunnlífeyris er
frestað.
 Tekjutrygging er hugsuð til að
hver og einn einstaklingur hafi
framfærslu ef viðkomandi hefur
engar aðrar tekjur.
 Tekjutrygging skerðist við
launatekjur, lífeyristekjur og fjár-
eignatekjur.
 Við tekjutryggingu getur bæst
heimilisuppbót og hugsanlega aðrir
bótaflokkar.
Jöfnuður, réttlæti og óréttlæti
Ýmsum finnst það nokkurt órétt-
læti að þeir sem aldrei hafa greitt í
lífeyrissjóð standi jafnfætis þeim
sem hafa greitt fullar greiðslur af
lágum launum í lífeyrissjóð. Þetta
heitir jöfnuður. Það er því nokkuð
augljóst að hér takast á réttlæti og
jöfnuður. Hvorugt er í boði nema
menn telji að réttlæti og jöfnuður sé
einn og sami hluturinn. Jöfnuðurinn
þýðir í raun mikla raunskattlagn-
ingu.
Í hópi þeirra sem þurfa að þola
hlutfallslega mestar skerðingar eru
þeir sem hafa verið á lægstum laun-
um.
Þá er rétt að spyrja hverjir eru
það sem eru verst settir?
Sá er þetta ritar telur að þeir sem
eru verst settir séu eftirtaldir hópar.
 Öryrkjar, sem aldrei hafa haft
nokkra möguleika til að afla sér
tekna. Það er óþarfi að útskýra til-
vist þess hóps fólks sem er meðal
okkar minnstu bræðra og systra og
okkur ber að veita sérstaka vernd.
 Konur sem fóru seint út á
vinnumarkað og hafa jafnvel unnið
hlutastörf. Þær hafa ekki haft
möguleika á að afla sér lífeyrisrétt-
inda.
 Konur sem hafa farið í gegnum
hjónaskilað eða slit á sambúð, þar
sem stærsta fjáreign heimilisins
kom ekki til skipta. Með stærstu
fjáreign heimilisins er átt við líf-
eyrisréttindi maka.
 Þeir sem aldrei hafa greitt í líf-
eyrissjóð því þeir hafa kerfisbundið
komið sér undan því. Það kann að
fara saman við skattsvik.
 Vissulega er þetta ekki endan-
leg upptalning en er lýsandi. Samúð
mín er öll með ofangreindum hópum
nema ef til vill þeim síðasta en grái
herinn virðist gleyma öllum nema
þeim sem komið hafa sér undan því
að greiða skatta og skyldur og í líf-
eyrissjóði.
Þegar hallar á ævikvöldið kann að
taka við vist á dvalar- og hjúkr-
unarheimilum. Vist á dvalarheimili
kostar 4-5 milljónir á ári. Vist á
hjúkrunarheimili kostar 9-10 millj-
ónir á ári.
Rangfærsla
Það er ein rangfærsla sem gengur
að tekjutrygging eigi að vera hluti af
grunnlífeyri og óskert. Það var vissa
þeirra er stóðu að stofnun lífeyris-
sjóða um 1970 að almannatrygg-
ingakerfið gæti aldrei staðið undir
eftirlaunum þeirra stóru hópa sem
fæddust um og eftir síðasta stríð.
Því yrði að safna í sjóð í stað gegn-
umstreymiskerfis. Sjóðasöfnun hef-
ur byggt upp þokkalega sterkt líf-
eyriskerfi en betur má ef duga skal.
Því hefur löggjafinn í samstarfi við
aðila vinnumarkaðarins heimilað
viðbótarlífeyrissparnað. Greiðslur
úr þessum sjóðum skerða tekju-
tryggingu með líkum hætti og at-
vinnuleysisbætur fá þeir einir sem
ekki eru í starfi.
Ef hugsun gráa hersins nær fram
að ganga, það er óskert tekjutrygg-
ing, kann það að leiða til þess að tvö-
falda þurfi greiðslu tryggingagjalda
en þá er farið að nálgast tvöfalt líf-
eyriskerfi, það er gegnumstreymis-
kerfi og sjóðasöfnunarkerfi. Ekki er
víst að jöfnuður aukist við það ell-
egar að ekki verði til nýir hópar sem
verði þeir verst settu.
Hagsmunir
Hinir stóru hagsmunir eldri borg-
ara eru ekki hvað ríkið borgar í líf-
eyri. Það er ávöxtun og umgengni
um lífeyrissjóði. Að ekki sé talað um
frjálsan sparnað. Hagsmunirnir ná
yfir langan tíma en geta aldrei orðið
stundarhagsmunir.
Það er enn mikið verk að vinna
fyrir Jón heitinn Ólafsson að leið-
rétta allar þær villur og rangfærslur
sem reynt er að fleyta nú um stund-
ir.
Hagsmunir unga fólksins eru öfl-
ugt atvinnulíf sem greiðir góð laun.
Þau góðu laun eru undirstaða þess
að hægt verði að greiða góð eft-
irlaun eftir farsælan starfsaldur.
Því er aldrei meiri þörf en nú að
ræða aðalatriði í málinu en ekki
aukaatriði og láta ræna sig öllu
skynsamlegu viti.
Hagsmunir og þversagnir
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Því er aldrei meiri
þörf en nú að ræða
aðalatriði í málinu en
ekki aukaatriði og láta
ræna sig öllu skyn-
samlegu viti.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur er alþingismaður.