Dagblaðið Vísir - DV - 10.02.2015, Blaðsíða 12

Vikublað 10.–12. febrúar 201512 Fréttir
„Pólitískt sjálfsmorð
að tala gegn þessu“
n Hin hliðin á ætluðu samþykki ekki rædd n 80 prósent vilja vera líffæragjafar
T
illaga að ætluðu samþykki
fólks til líffæragjafar hefur
tafist talsvert í málsmeðferð
Alþingis, en hugmyndir um
hvernig best sé að fjölga líf­
færagjöfum á Íslandi hafa verið
ræddar ítrekað á undanförnum
árum. Umræðan skýtur reglulega
upp kollinum en á undanförnum
árum hefur verið horft mikið til ætl­
aðs samþykkis, það er að heimilt sé
að taka líffæri eða lífræn efni úr lík­
ama látins einstaklings. Í staðinn fyr­
ir að þeir sem vilji gefa líffæri taki það
sérstaklega fram er því gert ráð fyrir
að allir vilji vera líffæragjafar nema
þeir gefi annað til kynna formlega.
Margar siðferðislegar spurningar
vakna þegar kemur að ætluðu sam­
þykki. Eins og staðan er núna er við
lýði „ætluð neitun“, það er einstak­
lingar þurfi að gefa sérstaklega til
kynna vilji þeir vera líffæragjafar.
Lengi í umræðunni
Silja Dögg Gunnarsdóttir, þing­
maður Framsóknarflokksins, lagði
fram frumvarp á vorþingi 2014 sem
gerði ráð fyrir að lögunum um líf­
færagjöf yrði breytt í ætlað sam­
þykki. Áður hafði Siv Friðleifsdóttir
lagt fram svipað frumvarp árið 2012
og byggði frumvarp Silju á henn­
ar. Velferðarnefnd skilaði áliti um
frumvarpið sem kvað á um að ekki
væri tímabært að breyta lögunum
á þann hátt sem lagt var til og sagði
að fleiri þættir þyrftu að koma til
skoðunar svo sem kynningarmál
og þjálfun starfsfólks. Málinu var
þá vísað til Alþingis sem kvað á um
að heilbrigðis ráðherra yrði falið að
skoða að taka málið lengra. Kristján
Þór Júlíusson heilbrigðisráðherra
skipaði starfshóp sem hefur það
hlutverk að koma með tillögur um
hvernig fjölga megi líffæragjöfum
á Íslandi og er Silja Dögg formaður
hópsins sem skilar ráðherra greinar­
gerð fyrir næstu mánaðamót, eða 1.
mars.
Erfitt að tala um hina hliðina
Ætlað samþykki er við lýði í nokkrum
Evrópulöndum, til dæmis í Belgíu,
Austurríki og á Spáni. Þar eru líf­
færagjafir því algengar og raunar er
þar hæsta hlutfall gjafa á heimsvísu.
Ætlað samþykki gerir ráð fyrir því
að allir verði líffæragjafar eftir and­
lát sitt, nema þeir gefi sérstaklega til
kynna að þeir vilji það ekki. Hlutfall
líffæragjafa hér á landi er tiltölulega
lágt miðað við þörfina og tölur frá
nágrannaríkjum okkar.
Þeir sem DV ræddi við í tengsl­
um við umfjöllunina segja að það
sé vissulega mikilvægt að fjölga ís­
lenskum líffæragjöfum, en á sama
tíma verði fólk að hafa í huga að með
ætluðu samþykki sé verið að veita
stjórnvöldum vald yfir líkama fólks.
Það sé augljós velvilji fyrir slíku í
samfélaginu, en um 80 prósent Ís­
lendinga vilja vera líffæragjafar sam­
kvæmt rannsóknum, en að ef til vill
sé þó mörgum spurningum ósvarað.
„Það er pólitískt sjálfsmorð að tala
gegn þessu eða tala um hina hliðina.
Að velta upp þessum siðferði­
legu spurningum,“ segir einn við­
mælenda DV sem bendir á að með
breytingunni fengi íslenska ríkið í
raun ákvörðunar­ og úthlutunarvald
yfir líffærum fólks. Sjálfsákvörðunar­
réttur einstaklinga yrði því virtur að
vettugi. Málið sé mikið hitamál og
allir vilji fjölga líffæragjöfum, hins
vegar séu ekki allir sammála um
leiðirnar.
Siðfræðistofnun Háskóla Íslands
hélt árið 2012 ráðstefnu um líffæra­
gjafir þar sem mörgum þessara
spurninga var velt upp.
Munurinn liggur kannski einna
helst í því að með ætluðu sam­
þykki þurfa einstaklingar að taka
þá ákvörðun að gefa ekki og fara þá
gegn samhug og samábyrgð samfé­
lagsins. Í öðru fellst gjafmildi, en í
hinu neitun á gjöf.
Ekki endilega heppilegast
Spurningin er einnig hvort Ísland
taki þá upp þær reglur að hafa ætl­
að samþykki til staðar, án þess að
ættingjar geti þá stöðvað líffæra­
gjafir séu þeir mótfallnir því, eða
taka til skoðunar óskir ættingja sem
ekki vilja að hin látni verði líffæra­
gjafi. Þá er einnig hægt að velta upp
þeim spurningum hvort ákvörðun­
in eigi að vera í höndum ættingja
hins látna.
Í áliti Læknafélags Íslands frá ár­
inu 2012 er bent á að ætlað sam­
þykki sé ekki endilega heppilegasta
leiðin til þess að tryggja fjölgun líf­
færagjafa, sérstaklega ef ættingjar
fengju að hafa lokaákvörðunina á
sínum herðum. Þar kemur fram að
þegar „ætlað samþykki“ sé til stað­
ar en að tekið sé tillit til vilja ættingja
hins látna þá sé það svo í 40 prósent­
um tilfella að ættingjar hafni líffæra­
gjöf. „Það er því hugsanlegt að ætlað
samþykki með þeim fyrirvara að
ættingjar geti engu að síður neitað,
bæti í engu stöðuna frá því sem nú
er,“ segir í áliti læknafélagsins.
Bent er á að „vandfundin sé
heppilegri leið“ til þess að skrá
vilja fólks en með því að skrá vilja
til líffæragjafar á ökuskírteini eða í
sjúkraskrá. Eins og kerfið er núna
er það einmitt staðan en breyting
varð á skráningum líffæragjafa fyrir
skemmstu. Nú er hægt er taka af­
stöðu á vef Landlæknis og hafa nú
um tæplega sautján þúsund manns
skráð afstöðu sína í líffæragrunn
landlæknisembættisins. Stærstur
hluti þeirra sem hafa skráð sig er
konur, eða um sjötíu prósent. Það
vekur þó athygli að gríðarlegur fjöldi
Íslendinga vill vera líffæragjafi, en
tiltölulega fáir hafa tekið afstöðu og
skráð vilja sinn.
Ættingjar hafa lokaákvörðunina á
sínum herðum og ef frumvarpið um
ætlað samþykki nær fram að ganga
munu ættingjar áfram hafa úrslita­
vald. Það er því sérstaklega mikil­
vægt að þeir sem vilja vera líffæra­
gjafar og hafa skráð óskir sínar í
gagnagrunninn ræði óskir sínar um
líffæragjöf við sína nánustu. n
Ásta Sigrún Magnúsdóttir
astasigrun@dv.is
Leiðir hópinn Silja Dögg er formaður
starfshóps sem heilbrigðisráðherra stofnaði
með það að markmiði að finna leiðir til að
fjölga líffæragjöfum. Mynd Hornafjordur.iS
Heilbrigðisráðherra Kristján Þór fær í
hendurnar greinargerð um líffæragjafir fyrir
næstu mánaðamót.
Líffæragjöf Mikilvægt
er að fólk ræði við sína
nánustu um afstöðu sína
gagnvart líffæragjöf.
Ökuskírteini Hugmyndir eru uppi um að
upplýsingar um vilja til líffæragjafar séu
skráðar í ökuskírteini fólks.
„Það er pólitískt sjálfs-
morð að tala gegn þessu
eða tala um hina hliðina