Dagblaðið Vísir - DV - 10.02.2015, Blaðsíða 30

30 Lífsstíll Vikublað 10.–12. febrúar 2015
Offitufaraldur
á undanhaldi
Samkvæmt nýrri rannsókn hef­
ur hægt á offitufaraldri á meðal
breskra barna.
Í rannsókninni, sem fram­
kvæmd var í The King's College
í London, kemur fram að hlut­
fall of þungra barna jókst stöðugt
frá 1994 til 2003 en hefur staðið í
stað síðasta áratuginn. Hins vegar
heldur áfram að fjölga í hópi of
þungra barna í aldurshópnum 11
til 15 ára.
Eitt af hverjum þremur bresk­
um börnum er of þungt. Sagt er
frá rannsókninni á vef BBC.
Líkamsklukkan
skiptir sköpum
Líkamsklukkan hefur svo mikil
áhrif á líkamlega færni að hún
getur skorið úr um sæti á verð­
launapalli á Ólympíuleikum.
Þetta segja vísindamenn við há­
skólann í Birmingham en sagt
er frá niðurstöðum rannsóknar
þeirra í tímaritinu Current
Biology.
Í rannsókninni kemur fram að
þeir sem eru vanir að taka daginn
snemma eru upp á sitt besta í
kringum hádegi á meðan nætur­
uglur standa sig best á kvöldin.
Góðu fréttirnar eru hins vegar
þær að með tíma er hægt að stilla
líkamsklukkuna og þannig laga
sig að tímasetningum íþrótta­
móta og vera þannig í sínu besta
formi þegar keppni fer fram.
Meiri sársauki
nálægt maka
Sumar konur finna meira til
þegar þær gangast undir sárs­
aukafulla læknismeðferð ef maki
þeirra er viðstaddur. Þetta kem­
ur fram í rannsókn sem birtist í
tímaritinu Social Cognitive and
Affective Neuroscience.
Þetta á sérstaklega við kon­
ur sem forðast nánd í sambandi
sínu. Niðurstöður úr heilaskanna
spegluðu niðurstöðuna.
Að sögn vísindamanna passar
niðurstaðan við fyrri rannsóknir –
að börn finni meira til þegar for­
eldrar þeirra eru nálægir. „Þetta á
sérstaklega við þegar foreldrið er
stressaðra en barnið.“
H
eilbrigðisyfirvöld í Banda­
ríkjunum eru uggandi yfir
fjölgun mislingatilfella á
síðustu misserum, en svo
virðist sem hræðsla for­
eldra við bólusetningar hafi þau
áhrif að þeir láti ekki bólusetja
börn sín. Eftir því sem færri börn
eru bólusett dregur úr svokölluðu
hjarðónæmi og það eykur líkurnar
á því að skæðir sjúkdómar, líkt og
mislingar, breiðist út. Vert er þó að
taka fram að góður árangur hefur
náðst í bólusetningum við misling­
um hér á landi og hefur sjúkdómn­
um nánast verið útrýmt.
Þrátt fyrir að Alþjóðaheilbrigðis­
málastofnunin hafi gefið út full­
yrðingar um að engar aðgerðir séu
mönnum jafn hagkvæmar og bólu­
setningar, er nokkuð um að íslensk­
ir foreldrar láti ekki bólusetja börn
sín, ef marka má tölur frá land­
læknisembættinu. En að meðaltali
er þátttaka í bólusetningum um 90
prósent. Hún er þó misjöfn, bæði
eftir landshlutum og bóluefnum.
Mýta um einhverfu
Alvarlegar aukaverkanir bólusetn­
inga eru mjög fátíðar, en geta sést
hjá um það bil einum af hverj­
um 500.000 til 1.000.000 bólusett­
um. Það þykir því hafið yfir allan
vafa að hugsanlegur skaði af bólu­
setningum sé margfalt minni en
sá skaði sem getur hlotist af sjúk­
dómum sem hún kemur í veg fyrir.
Fólk virðist engu að síður hafa
ýmsar ranghugmyndir um skað­
semi bólusetninga, en það er
lífseig mýta að MMR­bóluefnið
sem notað er gegn mislingum og
rauðum hundum, geti valdið ein­
hverfu. Staðreyndin er hins vegar
sú að engar vísindalegar rann­
sóknir hafa sýnt fram á bein tengsl
þar á milli. Árið 1998 birti Andrew
Wakefield niðurstöður rannsóknar
sinnar sem þóttu sýna fram á
að MMR­bóluefnið gæti valdið
einhverfu. Í ljós kom hins vegar að
hann hafði falsað gögn í rannsókn­
inni og niðurstöðurnar því ekki á
rökum reistar. Eftir að þetta komst
upp missti hann lækningaleyfið
sitt í Bretlandi. Þrátt fyrir að þessar
niðurstöður hafi verið dregnar til
baka þá virðist hræðslan við sam­
hengið á milli bólusetningar við
mislingum og einhverfu vera við­
varandi hjá mörgum.
Ekki kvikasilfur frá 2007
Þá er hræðsla við kvikasilfur í
bóluefnum einnig algeng, en stað­
reyndin er sú að á Íslandi hef­
ur ekki verið notað bóluefni sem
inniheldur kvikasilfur frá ár­
inu 2007. Þar áður var lítið magn
kvikasilfurs notað í bóluefni sem
rotvarnarefni til að auka geymslu­
þolið. Samkvæmt upplýsingum
frá Landlæknisembættinu var
magnið hins vegar svo lítið að lítil
sem engin hætta var á skaðlegri
verkun. Í því samhengi er vert að
benda á að kvikasilfur berst inn í
líkamann með ýmsum hætti, það
er víða að finna í umhverfinu og í
vissum fæðutegundum, svo sem
sjávarafurðum.
Ekki einkamál
Sumir foreldrar telja að það sé
þeirra einkamál hvort þeir láti
bólusetja börn sín eða ekki. En sú
er ekki raunin. Þegar foreldrar taka
ákvörðun um að bólusetja ekki
börn sín stofna þeir öðrum börn­
um í hættu. Börnum sem ekki hafa
náð bólusetningaraldri og börn­
um sem af einhverjum ástæðum
er ekki hægt að bólusetja, til dæm­
is vegna undirliggjandi sjúkdóma.
Hjarðónæmið sem minnst var á
hér á undan er nauðsynlegt til að
vernda þessi óbólusettu börn.
Ónæmiskerfið þolir
bólusetningar
Stundum heyrast þær raddir að
bólusetningum fylgi of mikið álag
á ónæmiskerfi barna, en það er
ekki svo, að minnsta kosti ekki ef
um að ræða heilbrigð börn. Rann­
sóknir hafa sýnt fram á að ónæm­
iskerfi ungra barna þolir bóluefnið
vel, í langflestum tilfellum. Og í
raun er álagið á ónæmiskerfið í
hinu daglega lífi ekkert minna en
við bólusetningar.
Þá hefur því stundum verið
haldið fram að náttúrulegt ónæmi
sé betra en það sem bólusetn­
ingar veita. Rannsóknir hafa hins
vegar sýnt fram á að ónæmiskerfi
bólusettra einstaklinga er alveg
jafn gott og óbólusettra. Ónæm­
iskerfi þeirra fyrrnefndu er auð­
vitað mun betra, enda veitir það
vörn gegn mörg lífshættulegum
sjúkdómum. n
n Margar ranghugmyndir eru uppi um skaðsemi bólusetninga
Ekkert hagkvæmara
en bólusetningar
Sólrún Lilja Ragnarsdóttir
solrun@dv.is
Mikilvægt að
bólusetja Engar
vísindalegar
rannsóknir sýna
fram á tengsl á milli
bólusetninga og ein-
hverfu. Mynd 123Rf.coM
Við hvaða
skjúkdómum
er bólusett á
Íslandi?
n Barnaveiki
n Mænusótt
n Stífkrampi
n Haemofilus influenzae
sjúkdómur af gerð b
n Kíghósti
n Pneumókokkar
n Meningókokkar C
n Rauðir hundar
n Mislingar
n HPV
n Hettusótt
Hvað getur
mælt á móti
bólusetningu?
Það er sárasjaldan ástæða til að
bólusetja ekki barn. Ef eitthvað af
þessu á við þitt barn skalt þú ræða það
við lækninn eða hjúkrunarfræðinginn í
heilsugæslunni:
n Barnið er veikt af einhverri ástæðu
eða er með hita (þá er venjulega beðið
með bólusetninguna þangað til barninu
er batnað).
n Barnið hefur fengið hliðarverkun eða
aukaverkanir í kjölfar fyrri bólusetninga.
n Barnið hefur fengið alvarlega ofnæm-
issvörun eftir að hafa neytt eggja (þ.e.
munnurinn og kokið hefur bólgnað, lost,
erfiðleikar með öndun eða útbrot um
allan líkamann).
n Barnið er að taka ákveðin lyf, einkum
steralyf.
n Barnið er haldið alvarlegum langvinn-
um sjúkdómi, svo sem ónæmisgalla.
Hvað er bólusetning?
Bólusetning er ónæmisaðgerð sem
ætlað er að koma í veg fyrir alvarlegan
smitsjúkdóm. Bóluefnin eru ýmist unnin úr
veikluðum veirum eða bakteríum eða þau
innihalda efni sem finnast í þessum sýkl-
um. Bóluefnin sjálf valda litlum einkennum
en vekja upp mótefnasvörun í líkamanum
sem kemur í veg fyrir eða dregur úr líkum
á að börnin veikist af sjúkdómnum sem
bólusett er gegn.
Bólusetningar draga nafn sitt af kúabólu-
setningunni sem breskur læknir, Edward
Jenner, benti árið 1796 á að kæmi í veg
fyrir bólusótt. Enginn smitsjúkdómur
hafði leikið íslensku þjóðina eins grátt og
bólusóttin, en hún gerði nánast út af við
þjóðina á öldum áður.
Íslendingar voru meðal fyrstu þjóða að
hefja bólusetningu gegn bólusótt með
ákvörðun sem danska heilbrigðisstjórnin
tók þegar árið 1802. Jenner benti á að hægt
yrði að útrýma bólusótt úr heiminum með
bólusetningu. Það tók þó hátt í 200 ár að
ná því markmiði og hægt var að hætta
bólusetningu gegn þessum alvarlega sjúk-
dómi á áttunda áratug tuttugustu aldar.