Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.2015, Blaðsíða 33

Helgarblað 20.–23. mars 2015 Fólk Viðtal 33
Þ
að er bjart yfir borginni
þegar Árni Páll tekur á móti
blaðamanni á skrifstofu
sinni í Austurstrætinu. Logn
á milli lægða í veðurfarinu
og stund milli stríða hjá þingmann-
inum. Hann hefur í nógu að snúast
þessa dagana, bæði við að skipu-
leggja landsfund Samfylkingarinnar,
sem fer fram um helgina, og að ræða
Evrópumálin sem eru á allra vörum
þessa dagana, eftir að Gunnar Bragi
Sveinsson utanríkisráðherra tjáði
Evrópusambandinu það skriflega að
Ísland væri ekki lengur umsóknar-
ríki um aðild að sambandinu.
Árni Páll afsakar draslið á skrif-
stofu sinni, en það lak inn hjá hon-
um í einni lægðinni um daginn og
færa varð til muni. Í kjölfarið fannst
svo myglusveppur, sem hefur verið
vandamál á fleiri stöðum í húsinu.
Ekki hefur því verið hægt að koma
skrifstofunni í rétt horf aftur. Hann
fær sér sæti í hægindastól og grípur
penna sér til halds og trausts. Merkt-
an Samfylkingunni – að sjálfsögðu.
Erum að búa til týnda kynslóð
Pólitíkusinn í Árna Páli hefur strax
upp raust sína í upphafi viðtalsins.
Hann tengir saman Evrópumálin og
erfiða stöðu á vinnumarkaði og segir
ríkisstjórnina eingöngu loka dyrum
en ekki vera færa um að opna nýjar
í staðinn. „Þetta eru ótrúlegir tím-
ar. Þessari ríkisstjórn er að takast að
setja allt upp í loft og tilfinningin sem
grefur um sig hjá fólki er að hún hafi
engin plön eða framtíðarsýn. Hver á
að vera Evrópustefna þessara flokka
í næstu kosningum? Hver á að vera
stefna þeirra í samskiptum við aðila
vinnumarkaðarins í framhaldinu?
Það stefnir allt í verkföll og bæði
verkalýðshreyfingin og atvinnurek-
endur eru sammála um af hverju
það er. Það er af því ríkisstjórnin hef-
ur ekki staðið við sitt í samningum
hingað til,” segir Árni Páll og er mik-
ið niðri fyrir.
Hann bendir á að þrátt fyrir að
hagtölur séu góðar þá sé ekki hægt
að horfa framhjá þeirri staðreynd að
brottflutningur fólks frá landinu hafi
aukist í fyrra, í fyrsta skipti frá hruni.
Þá séu Íslendingar í útlöndum ekki
að flytja heim í sama mæli og áður
og fyrirtæki kjósi að flytja úr landi til
að vaxa erlendis.
„Allt er þetta verulegt áhyggju-
efni. Stærsta verkefnið okkar núna
er að vera samfélag sem er það að-
laðandi að fólk vilji koma heim.
Það eru engin störf að verða til fyrir
faglært fólk. Störfin sem eru að verða
til er fyrir ófagmenntað fólk í ferða-
þjónustu. Ég held að þetta sé stærri
samfélagsvandi heldur en skulda-
vandinn var á sínum tíma. Við erum
að búa til týnda kynslóð. Ef þetta
heldur svona áfram er hætt við því að
Ísland verði jaðarsvæði. Færeyingar
lentu í þessu eftir kreppuna 1990,
þeir misstu heila kynslóð í burtu, og
það hefur háð þeim alla tíð síðan.“
Var nýkominn úr nálastungum
Hann segir forgangsröðun ríkis-
stjórnarinnar ekki í samræmi við
þau brýnu verkefni sem þurfi að
leysa. „Það ætti að vera forgangs-
verkefni ríkisstjórnar að leita leiða
til að koma í veg fyrir þetta og þá er
ekki fyrsta verkefni að loka leiðum
sem við kynnum að þurfa á að halda.
Eins og aðild að Evrópusambandinu.
Við erum ennþá í höftum og það veit
enginn hvort okkur tekst að komast
úr þeim af eigin rammleik, eða hvort
við getum verið með frjáls og opin
alþjóðaviðskipti með íslenska krónu.
Á meðan ekki er búið að tryggja það
er algjörlega fráleitt að loka þessum
dyrum. Við gætum þurft á þessari
leið að halda.”
Aðspurður hvort útspil Gunnars
Braga síðastliðinn fimmtudag hafi
komið honum á óvart, svarar Árni
Páll því játandi. „Ég lá bara uppi í
rúmi, nýkominn úr nálastungum,
þegar ég heyrði þetta í sexfréttun-
um. Þá greip ég símann og sá að ég
hafði misst af tíu símtölum og stökk
á fætur,” segir hann um sín fyrstu
viðbrögð. Einum og hálfum tíma síð-
ar var hann svo mættur í Kastljósið
að ræða ákvörðunina, ásamt Bjarna
Benediktssyni fjármálaráðherra. „Ég
verð að viðurkenna að ég hélt ekki
að þeir teldu sig vera í svona veikri
stöðu. Að þeir gæfust upp á því að
fara með málið fyrir þingið og færu í
baktjaldamakk til að komast fram hjá
sínum eigin þingflokkum.“
Litlir krakkar að stelast í nammi
Árni Páll virðist eiginlega ennþá hálf
hissa þegar hann ræðir þetta. Eins
og hann eigi erfitt með að trúa því að
Gunnar Bragi hafi yfir höfuð sent bréf
til Evrópusambandsins. „Ég hélt þeir
hefðu sjálfstraust til þess að leggja
málið fyrir þing. Þar hefði það fengið
sína umræðu. Ef þeir hefðu lagt mál-
ið fyrir, eins og þeir sögðust ætla að
gera, þá hefði stjórnarandstaðan ekki
getað stoppað það. Ég held að þessi
atburðarás sýni það alveg skýrt, að
þegar þeir tékkuðu á þingflokkunum
sínum, þá hafi komið í ljós að það var
ekki meirihluti fyrir málinu. Og þess
vegna var það ekki lagt fram.“
Árni Páll segir aðferðafræðina
sem notuð var við að koma málinu
fram hjá þinginu mjög dapurlega.
Og að hún lýsi jafnframt algjörri fyr-
irlitningu á þingræðinu. „Það þarf
að leita aftur í leyndarhyggju kalda
stríðsins til að finna fordæmi fyr-
ir þessu. Ég veit ekki af hverju þess-
ir menn óttast þjóð sína svona rosa-
lega. Af hverju mátti ekki segja að
loknum ríkisstjórnarfundi, á þriðju-
deginum, að bréfið yrði sent á
fimmtudag? Svarið er augljóst. Þeir
vissu að þingflokkarnir myndu rísa
upp og þeir vissu að þjóðin myndi
rísa upp. Þeir eru eins og litlir krakk-
ar að stelast í nammikrús. Þeir vita
að þeir mega þetta ekki. Og öll at-
burðarásin ber þess merki.“
Áhuginn á fundinum jókst
Atburðir síðustu daga hafa hrist dug-
lega upp í Samfylkingunni og Árni Páll
hefur fundið fyrir auknum áhuga á
landsfundinum um helgina. „Lands-
fundurinn er inni á miðju kjörtímabili
og menn ekki að búast við þingkosn-
ingum á næstu vikum. Þá er alltaf
erfiðara að kveikja áhuga á málum,
en þetta útspil hjálpaði okkur mjög
mikið,“ segir Árni Páll og hlær. Hann
tekur auknum áhuga á landsfundin-
um að sjálfsögðu fagnandi, þrátt fyr-
ir að hann komi ekki til af góðu. „Ég
hlakka bara til setningarathafnarinn-
ar,“ bætir hann sposkur við. „Þetta
mál snertir auðvitað sérstaka taug í
flokknum. Breyttir stjórnarhættir og
stjórnfesta eru hluti af grunnstoðum
stefnu flokksins. Alvöru vinnubrögð.
Og þetta umrædda mál snerti báðar
þessar taugar. Annars vegar alþjóða-
hyggjuna og Evrópustefnuna og hins
vegar stjórnfestuna og hvernig á að
gera hlutina.“
Að mati Árna Páls hefur barátta
stjórnarandstöðunnar skilað ár-
angri, því þegar þetta er ritað hafa
þau svör borist að sambandið líti á
stöðu Íslands óbreytta. Eins og er að
minnsta kosti. En leiðtogar stjórn-
arandstöðuflokkanna sendu strax
skýringar til Evrópusambandsins og
gerðu grein fyrir því hvernig málið
kom þeim fyrir sjónir.
„Það var gert til að þeir létu ekki
afvegaleiðast af þessu bréfi. Þegar
fólk les þetta bréf þá gæti það haldið
að ríkisstjórnin hefði fullt umboð
þings og þjóðar en hefði ekki stolist
til að senda bréfið. Það er grund-
vallaratriði að Evrópusambandið viti
muninn og þess vegna þurftum við
að rekja að ríkisstjórnin hefði viður-
kennt að þetta mál ætti að fara fyrir
þingið. Það hefði hins vegar strand-
að í nefnd. Við teljum það algjörlega
fráleitt gagnvart virðingu fyrir þing-
ræði ef Evrópusambandið túlkar
þetta sem breytingu á stöðu Íslands
sem aðildarumsóknarríkis. Vegna
þess að þingið er búið að ákveða
að sótt verði um og þeirri ákvörðun
hefur ekki verið breytt. Við teljum
Evrópusambandið vera skuldbundið
til að taka mið af því,“ segir Árni Páll.
En meirihluti þingsins samþykkti
það sumarið 2009 að Ísland sækti
um aðild að sambandinu.
Ekkert „business as usual“
Í upphafi sagði Gunnar Bragi að með
bréfi sínu hefði hann núllstillt að-
ildarferlið og ef ný ríkisstjórn vildi
hefja viðræður að nýju væri hún á
núlli. Það væri skýrt að aðildarvið-
ræðum væri formlega lokið. Hann
hefur hins vegar bakkað með það og
viðurkennt að það sé í raun Evrópu-
sambandsins að taka endanlega
ákvörðun um hvernig bregðast skuli
við bréfinu og hvort litið sé á það sem
afturköllun á umsókninni eða ekki.
Hann vonast þó til þess að Evrópu-
sambandið taki mark á íslenskum
stjórnvöldum.
Miðað við misvísandi upplýs-
ingar sem almenningur fær, breyti-
legar frá degi til dags, virðist það í
raun vera hálf óljóst hver staða Ís-
lands gagnvart Evrópusambandinu
er í dag.
En hvað sem því líður þá tel-
ur Árni Páll að þetta útspil komi til
með að hafa áhrif á samstarf stjórn-
ar og stjórnarandstöðu í þinginu það
sem eftir lifir kjörtímabilsins. „Þegar
ríkis stjórn sniðgengur þing með
svona yfirveguðum hætti, þá verður
ekkert „buisness as usual“ eftir það.
Ríkisstjórnin getur ekki búist við
því að geta óskað eftir samstarfi um
ákveðin mál eftir svona framkomu,“
segir Árni Páll ákveðinn. Hann
hljómar jafnframt vonsvikinn. Líkt
og hann hefði búist við meiru. „Það
er búið að afnema þingræðið á einu
sviði og þá er ekki hægt að nota það
á öðru. Það er búið að auka á sundr-
ungina sem var engin ástæða til.“
Eftir að þessi stóru orð hafa fallið
kemur þögn. Þingmaðurinn er hugsi
um stund og handleikur pennann.
Það heyrist í hundi gelta einhvers
staðar fyrir utan og sólargeislar laum-
ast feimnislega inn um gluggann. Eins
og þeir viti ekki hvort þeim er óhætt
að leika um skrifstofuna eða ekki. Það
er langt síðan þeir hafa leikið lausum
hala – án fjötra skýjahulunnar.
Afhroð í síðustu kosningum
Úrslit síðustu þingkosninga, árið
2013, voru Samfylkingunni mik-
ið áfall og óhætt er að segja að
flokkurinn hafi goldið afhroð. Fylgið
fór úr tæpum 30 prósentum á lands-
vísu árið 2009 í tæp 13 prósent árið
2013. Við það missti flokkurinn 11
þingmenn. Árni Páll hafði þá aðeins
verið formaður Samfylkingarinnar í
tæpa þrjá mánuði.
„Þegar tapið verður svona mikið,
þá er það vegna þess að traust hefur
tapast. Slíkt traust tapast ekki á stutt-
um tíma og verður ekki unnið til baka
á einni nóttu. Það tekur langan tíma.
Að sumu leyti tapaðist traustið vegna
verka okkar í ríkisstjórn, sem voru
erfið. Og að sumu leyti vegna þess að
traust á stórum stjórnmálaflokkum
minnkaði almennt, líkt og í öðrum
löndum, og nýir flokkar urðu til,“ seg-
ir Árni Páll um mikið fylgistap Sam-
fylkingarinnar.
„Ég held að þessar miklu fylgis-
sveiflur sem við höfum verið að sjá
í könnunum séu til vitnis um það
að við séum ennþá í ákveðnu póli-
tísku umrótsástandi í kjölfar efna-
hagskreppu. Því umrótsástandi lauk
alveg örugglega ekki með ósigri
Samfylkingarinnar í síðustu kosn-
ingum,“ segir Árni Páll og bendir á
að fylgi flokksins hafi aukist tölu-
vert frá síðustu kosningum, ef marka
megi skoðanakannanir. Það hafi far-
ið upp í 20 prósent síðasta sumar en
hafi reyndar dalað aftur á síðustu
mánuðum, samhliða auknu fylgi
Pírata. Í síðustu skoðanakönnunum
hafi fylgið verið að mælast um 16 til
17 prósent, sem sé vissulega aukning
frá niðurstöðum kosninganna 2013.
Kjánalegt að hugsa um kannanir
„Við höfum verið að fara upp í 50
prósent meira fylgi en í kosningum,
sem verður að teljast nokkuð gott,
þótt það sé ekki í sömu hæðum og
það var þegar best lét. Gæfa okk-
ar Íslendinga er sú að hér er fylgið
ekki að fara til öfgafullra popúlista-
flokka, heldur til flokka sem virða
meginreglur góðrar samfélagsgerð-
ar. Og byggja að flestu leyti á hinni
sósíaldemókratísku samfélagsgerð.
Þeir eru ekki að tala fyrir niðurbroti
velferðarkerfisins eða útlendinga-
hatri,” segir Árni Páll um nýju flokk-
ana sem orðið hafa til og sækja fylgi
sitt til Samfylkingarinnar.
„Stóra fréttin er í rauninni sú að
ríkisstjórnin fór mjög snemma niður
fyrir 40 prósent og er þar alltaf. Þannig
að umbótaöflin sem starfa mjög þétt
og vel saman í þinginu í dag, hafa í
meira en ár verið með 60 prósenta
fylgi í könnunum.“ Árni Páll segir
það engu að síður mikilvægt á þess-
um tímum að hugsa ekki of mikið um
skoðanakannanir. Sérstaklega ekki
frá degi til dags. „Ef menn ætla að elta
þær á svona umrótstímum þá enda
menn bara kjánalegir úti í mýri.“
Vill ekki gefa sér einkunn
Árni Páll er sáttur við verk sín sem
formaður fram að þessu og segist
finna fyrir góðum stuðningi innan úr
flokknum. „Fólk tjáir efasemdir ef því
finnst eitthvað sem ég segi ekki rétt
eða orka tvímælis, en að sama skapi
er það líka duglegt að hrósa manni
ef það er ánægt. Ég fæ því mikið að-
hald. Það er mjög gaman að vera for-
maður í Samfylkingunni,“ segir hann
einlægur. Enda hefur hann því ósk-
að eftir áframhaldandi umboði til að
leiða flokkinn. Framan af leit út fyrir
að Árni Páll yrði einn í framboði, en á
fimmtudagskvöld, rétt áður en blað-
ið fór í prentun, lýsti Sigríður Ingi-
björg Ingadóttir því óvænt yfir að hún
hygðist bjóða sig fram til formanns.
Aðspurður hvernig hann búi sig und-
ir mótframboð segir hann: „Lýðræðið
hefur sinn gang. Það verður að koma
í ljós hvað gerist. Ég hef viljað tryggja
að Samfylkingin sé breiður flokk-
ur sem skírskoti til ólíkra hópa og að
allur sá fjölbreytti hópur sem hefur
staðið að Samfylkingunni geti áfram
átt heimili sitt í henni og helst fleiri.“
Við þetta má bæta að samkvæmt nýj-
um reglum Samfylkingarinnar eru í
raun allir í kjöri á fundinum.
Þegar blaðamaður biður Árna Pál
um að gefa sér einkunn sem formað-
ur, skellir hann upp úr. Hann hag-
ræðir sér í stólnum áður en hann
svarar eins og sönnum pólitíkusi
sæmir. „Ætli það sé ekki annarra að
dæma hvernig ég hef staðið mig sem
formaður. Og einkunnin verður auð-
vitað gefin í þingkosningunum 2017.“
Er ekki stóri gerandinn
Aðspurður hvort hann taki því þá
aldrei persónulega þegar Samfylk-
ingin kemur illa út úr skoðana-
könnunum, svarar Árni Páll því neit-
andi. „Auðvitað gleðst ég yfir góðri
könnun, klíp mig í handarbak-
ið og minni mig á að þetta sé bara
könnun. Og auðvitað pirrast ég yfir
lélegri könnun en klíp mig þá líka í
handarbakið og minni mig að þetta
sé könnun. Mín sjálfsmynd að þessu
leyti mótaðist snemma í hruninu,”
segir Árni Páll, en þá tók hann við ver-
kefni sem ekki var mjög öfundsvert.
„Ég varð félagsmálaráðherra við
mjög erfiðar aðstæður. Þurfti að skera
niður í útgjöldum til velferðarmála
og atvinnuleysi jókst um eitt pró-
sentustig á mánuði. Ég hugsaði með
mér um leið og ég tók við þessu emb-
ætti að það væru allar líkur á því að
ég yrði ekki endurkjörinn á þing. Ég
ætti bara að búa mig undir það. Ver-
kefnið væri þess eðlis. Reiði fólksins
var óhjákvæmilega oft beint að mér,
en eitt af því fyrsta sem ég áttaði mig
á var að það skipti ekki máli hver væri
í þessari stöðu, verkefnin væru þau
sömu. Þetta snerist ekki persónulega
um mig. Höfuðlöstur stjórnmála-
manna er að halda að allt snúist alltaf
um þá. Þeir vakna og sofna með sjálf-
an sig í hausnum. Ég hefði aldrei lif-
að af þennan tíma í félagsmálaráðu-
neytinu ef ég hefði litið svo á að ég
væri stóri gerandinn í þessum mál-
um.“ Hann segir að það sé svipað með
skoðanakannanir. Hann sofi alveg ró-
legur yfir þeim. „Ég er tilbúinn að taka
þeim dómi sem flokksmenn leggja á
mín störf.“
Árni Páll bendir á að hann hafi
fengið mjög sterkt umboð til að leiða
flokkinn á landsfundinum 2013,
eða 63 prósent atkvæða, þegar Guð-
bjartur Hannesson var í framboði á
móti honum. „Þá var alvöru barátta í
formannskjörinu, en ég einsetti mér
það eftir þá niðurstöðu að það skipti
miklu máli að flokkurinn stillti saman
strengi. Það hefur tekist og flokkurinn
náði vopnum sínum í sveitarstjórnar-
kosningunum í kjölfarið.“
„Ég hafði skýrar hugmyndir um
hvernig mér fyndist flokkurinn eiga
að þróast og mér fannst ég skulda
sjálfum mér og öðrum að leggja þær
fram af krafti. Þess vegna fór ég vítt og
breitt um land og talaði við flokksfólk
hvar sem færi gafst. Ef maður hefur
sterka sannfæringu fyrir einhverju á
maður að leggja sig allan fram.“
Áhyggjulaus afi
Árni Páll verður fimmtugur á næsta
ári, en segist alls ekki hræddur við
að eldast, enda sé aldur bara hugar-
ástand. „Ætli ég sé ekki svona 35
ára,“ segir hann sposkur þegar
Sólrún Lilja Ragnarsdóttir
solrun@dv.is
„Þegar ríkisstjórn
sniðgengur þing
með svona yfirveguð-
um hætti, þá verður ekk-
ert „buisness as usual“ eftir
það.
Erfiður tími Þegar
Árni Páll gegndi starfi
félagsmálaráðherra leið
honum á hverjum degi
eins og hann væri að
sökkva. Mynd SigtRygguR ARi