Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.2015, Blaðsíða 53

Helgarblað 20.–23. mars 2015 Menning 53
Gagnslaus hönnun fyrir betri framtíð
n Dunne & Raby hanna tilgangslausa hluti og gagnleg tól fyrir mögulegar framtíðir
Okkur dreymir ekki í dag,
við bara vonum
Dunne og Raby álíta ekki bara að
hönnunin geti varpað ljósi á vanda­
mál samtímans heldur geti þau
hjálpað fólki að byrja að láta sig
dreyma um annan heim – heim sem
er betri og í grundvallaratriðum
öðruvísi en sá sem við búum í í dag.
„Ég er fæddur á sjöunda áratugn­
um og á myndum frá því ég var lít­
ill er ég oft í geimgalla með hjálm og
geimbyssur – sama má segja um alla
vini mína. Draumurinn um að brátt
færum við í frí til tunglsins og mynd­
um jafnvel flytja þangað var alltu­
mlykjandi í mannlífinu. En þegar ég
horfi á börn systur minnar í dag eru
þau ekki að leika slíka drauma með
leikföngum eða í þykjustuleikjum.
Leikirnir virka þvert á móti eins og
æfingar fyrir þau stöðluðu hlutverk
sem þau munu þurfa að gangast
upp í þegar þau fullorðnast.“
Fyrir Dunne snýst vandamálið
ekki bara um minni áhuga á geim­
ferðum heldur hreinlega minni getu
fólks til að láta sig dreyma um fram­
farir og breytingar. Útópísk hugsun
var mjög áberandi í stjórnmálum á
19. öld og á fyrri hluta 20. aldar. Þá
þóttu draumar um annars konar
framtíðarríki raunhæfir, en í nýjustu
bók sinni halda Dunne og Raby því
fram að slíkir draumar hafi skroppið
saman niður í hversdagslegar von­
ir. Jafnvel þeir sem vilja betri heim
sætta sig við það að vona: vonast
eftir því að hagvöxtur verði meiri á
næsta ári, hlýnun jarðar verði að­
eins minni eða niðurskurðarhnífn­
um verði beitt örlítið minna á vel­
ferðarkerfið. Kannski er auðveldara
að ímynda sér heimsendi en enda­
lok kapítalismans. „Ég held að
þegar draumurinn um kommún­
isma hrundi hafi allt orðið svolítið
einsleitara. Raunveruleikinn varð
einvíður á ný – það var bara ein
raunhæf leið,“ segir Dunne.
Ímyndunaraflið víkkað út
Dunne segir að í seinni tíð snúist
hönnun þeirra hjóna þannig ekki
bara um að nota „gagnslausa“ hluti
sem vekja fólk til umhugsunar um,
eða gagnrýna, núverandi samfélag
heldur reyni þau að sýna að mögu­
legt sé að ímynda sér annars kon­
ar framtíð og ýta samfélaginu í þá
átt sem manni hugnast. Í samstarfi
við fræðimenn úr ýmsum fögum
og sérfræðinga í tækni og tækni­
þróun beita þau „spáhönnun“ (en.
Speculative design) til að leita að
öðrum möguleikum andspænis nú­
verandi samfélagsgerð og hanna
hluti sem víkka út ímyndunarafl
fólks um hvernig heimurinn gæti
verið.
Eitt slíkt verkefni sem þau
hafa fengist við er hönnunarverk­
efnið Bresku smáveldin sem
Dunne kynnti á fyrirlestri sínum á
Hönnunarmars. Þar hafa Dunne
og Raby hannað sjálfkeyrandi bíla í
anda þeirra farartækja sem Google
er að þróa um þessar mundir, bíl­
arnir eru hins vegar ekki gerðir
fyrir okkar samtíma heldur fjögur
ímynduð framtíðarsamfélög á Bret­
landseyjum, staðsett á ólíkum ásum
hins pólitíska litrófs, frá vinstri og til
hægri og niður frá alræði til algjörs
frjálsræðis. Þau gáfu hinum ímynd­
uðu þjóðum nöfn út frá þeim eigin­
leikum sem þau töldu myndu ríkja
í samfélögum þeirra: stafræningar
(en. Digitarians), anarkó­þróunar­
sinnar, kjarnorkukommúnistar og
frjálslyndir náttúrusinnar.
Hinir fjóru sjálfkeyrandi bílar eru
hannaðir úr efnum sem henta lífs­
gildum hvers samfélags og notk­
un þeirra byggist á hagskipulaginu.
Bílar hinna frjálslyndu náttúru­
sinna eru gerðir úr lífrænum efn­
um og innblásin af líkamsbyggingu
lífvera. Samfélag kjarnorkukomm­
únistanna er í heild sinni staðsett á
risastórri kjarnorkuknúinni lest sem lítur út eins og landslag og keyrir
stanslaust um landið. Anarkó­þró­
unarsinnarnir ferðast um á hjólum,
líkamskraftur og vindaflið knýja
tæki þeirra áfram. Í samfélagi staf­
ræninganna eru bílarnir og all­
ir vegir í eigu stjórfyrirtækja, íbúar
geta keypt sér pláss á vegum eins
og við kaupum aðgang að símakerf­
um í dag – þar geta ríkari notendur
keypt sér aukin fríðindi eins og for­
gang á háannatímum.
Hönnun fyrir
mögulega framtíð
Tilgangurinn með þessari spá­
hönnun (en. speculative design) er
ekki að finna einfaldar lausnir við
vandamálum samtímans eða þróa
fullkomna framtíðarsýn heldur ein­
faldlega sýna að samfélagsgerðin,
þrár okkar og langanir eru ekki
meitlaðar í stein.
„Iðnaðurinn spáir fyrir um fram­
tíð tækninnar í samstarfi við ríkis­
stjórnir, ræða um lög og reglugerð­
ir sem ætti að koma í gegn. Þessu
tekur almenningur við án nokkurra
viðbragða – við tökum einfaldlega
við þeim sjálfkeyrandi bílum sem
okkur er rétt. Við viljum aftur á móti
nota vald hönnunarinnar til að
móta framtíðina óháð hagsmunum
iðnaðarins. Við viljum taka hönd­
um saman með venjulegu fólki,
segja: „Sjáðu, það er önnur framtíð
sem við gætum öðlast, sjálfkeyrandi
bíll getur verið annars konar hlutur“
og þá getum við rætt málið. Margir
spyrja okkur, hvað á svo að gerast
næst? En fyrir okkur snýst þetta fyrst
og fremst um að sá því fræi í huga
fólks að hlutirnir gætu verið öðru­
vísi en í hinum fjöldaframleidda
heimi. Stjórnmálamenn geta komið
með stóru svörin en við viljum vera
eins og hvatar sem flýta fyrir efna­
hvörfum og taka þátt í að móta mörg
ólík svör.“ n
Vinstri Hægri
Frjálsræði
(Libertarian)
· Frjálslyndir
náttursinnar
(Bioliberals)
· Kjarnorkukommúnistar
(Communo-nuclearists)
· Stafræningar
(Digitarians)
· Stjórnlausir þróunarsinnar
(Anarcho-evolutionists)
Alræði
(Authoritarian)
Vörn gegn
útvarpsbylgjum
Tilgangur þessarar
vöru frá Dunne og
Raby er að gefa
fólki þá tilfinningu
að það sé varið
frá hinum ýmsu
ósýnilegu bylgjum
í andrúmsloftinu.
Hluturinn gerir hins
vegar ekkert gagn.
Lyfleysuverk-
efnið Borðið nem-
ur bylgjur símans og
dauft ljós í glerinu
blikkar þegar hann
hringir.
Gagnslaus vélmenni Í Tæknidraumaröðinni
(en. Technological Dream Series) þróuðu Dunne
og Raby nokkur vélmenni með sérstaka eigin-
leika, tilhneigingar en enga virkni sem gagnast
okkur á beinan hátt í dag.
„Frekar en að ein-
beita sér að því að
breyta efnisheiminum
snýst þetta um að breyta
viðhorfum, skoðunum,
gildum og hugmyndum.
„Við viljum nota
vald hönnunarinn-
ar til að móta framtíðina
óháð hagsmunum iðnað-
arins
Bresku smáveldin Hvert smáveldi var staðsett á ákveðnum stað á pólitíska litrófinu og sjálfkeyrandi farartæki hannað í takt við lífsgildi íbúanna.