Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.2015, Blaðsíða 32

32 Umræða Páskablað 31. mars–7. apríl 2015
N
ú er verið að jagast um
hvort selja eigi áfengi í Rík-
inu eða venjulegum búð-
um og stundum getur
maður orðið undrandi á
því hversu miklum tilfinningahita
svona mál getur valdið – hvernig
menn nenna að æsa sig yfir þessu
til eða frá. Að hafa þetta að baráttu-
og hugsjónamáli er auðvitað áhuga-
vert á sinn hátt, en þeir sem berjast
gegn því að áfengissala færist inn í
kjörbúðir geta að sama skapi orðið
full dramatískir í sínum heimsenda-
spám um þær hörmungar sem slíkt
fyrirkomulag myndi leiða yfir sam-
félagið.
Öll höfum við heimsótt ná-
grannalöndin og fjölmargir Ís-
lendingar hafa búið erlendis um
lengri eða skemmri tíma og ég held
að fæstir hafi séð merkjanlegan þjóð-
félagslegan mun á löndum út frá því
hvernig háttur er hafður á við sölu
og dreifingu áfengis. Í Kaupmanna-
höfn eru snafsaflöskur í augnhæð
í hillum í öllum sjoppum og bjórar
í kæli án þess að allt hafi orðið vit-
laust; í Danmörku hefði verið hlegið
að þeim mönnum sem vildu banna
sölu bjórs eða léttvíns í mötuneytum
elliheimila, svo dæmi sé tekið af ís-
lenskri umræðu.
Í Berlín bjó ég í námunda við
bensínstöð sem var opin allan sólar-
hringinn og hafði á boðstólum furðu
gott úrval af alls kyns víni og bjór, og
meira að segja Havanavindla í raka-
geymslum. Varð ég þó aldrei var við
áberandi drykkjuskap á þeim slóð-
um, fann ekki einu sinni vindlalykt,
hvað þá kaupstaðarlykt.
Yfirvöldin stjórna drykkju
Það sem er óþægilegt við þá sam-
félagsskipan að ríkið eitt megi selja
áfengi, og það þótt sú hugsun sé af
góðum og jafnvel göfugum rótum
runnin, er að hún tengist líka þeirri
hugmynd að það fari betur á því að
eitthvert yfirvald frekar en einstak-
lingurinn sjálfur taki ákvarðanir
um eitthvað sem er algerlega hans
einkamál.
Þessu má ekki rugla saman við
þær hugsanlegu athafnir fólks sem
geta valdið öðrum skaða eða vand-
ræðum – það er alveg sjálfsagt að
reisa slíku háttalagi skorður. En langi
nú einhvern til að skreppa í bíó, lesa
bók fram eftir allri nóttu eða horfa
á sjónvarpið, fara í næturbíltúr, eða
bara sitja heima hjá sér og drekka
bjór, þá kemur það engum öðrum
við – viðkomandi gæti kannski lent í
því að verða syfjaður og illa fyrirkall-
aður næsta dag, jafnvel sofa yfir sig,
koma of seint í vinnu eða skóla, en
það er þá hans mál, ekki einhverra
yfirvalda sem við myndum aldrei
kjósa til að stjórna slíku. Og reynslan
er reyndar sú að stýring yfirvalda á
áfengisneyslu hefur stundum ekk-
ert nema sorglegar eða jafnvel fárán-
legar afleiðingar í för með sér; stund-
um tragíkómískar. Ég sá þátt um líf í
grænlensku þorpi þar sem áfengis-
sendingar voru opinberum stýring-
um háðar og komu bara stundum og
þá í uppsöfnuðum skömmtum. Og
leiddu til þess að menn hrundu í það
þegar sendingin kom, hvernig sem
annars á stóð, og voru síðan rænu-
lausir eða hálfóðir af drykkju þar til
allt hafði klárast, oft sjálfum sér og
öðrum til skaða.
Ég var í Færeyjum fyrir rúmum
þrjátíu árum, og þar var svipað hjá
okkur uppi á teningnum og öllum
skattaformsatriðum hafði verið full-
nægt, og sendingin kom loks á póst-
húsið.
Lokað í aflahrotum
Kómískara afbrigði af þessu sama
var hér á árunum þegar flest
byggðarlög landsins þurftu að panta
frá einhverjum höfuðstað viðkom-
andi fjórðungs áfengi gegnum póst-
inn. Þá höfðu fiskverkendur oft svo
mikil völd að þeir gátu hiklaust látið
loka pósthúsinu á fimmtudegi og
fram yfir helgi ef sýnt var að þeir
þyrftu á öllu vinnuafli þorpsins að
halda. Og enginn spurði um mann-
réttindi þess fólks sem heldur hafði
ætlað að gleðja sig með víni í helgar-
fríinu en vera áfram í slorinu.
Úr mjög nálægri samtíð má
minnast þeirrar stórhlægilegu að-
gerðar borgarstjórans fyrrverandi
sem kallaður var gamli góði Villi að
láta slökkva á bjórkælinum í Ríkinu
í Austurstræti. Borgaryfirvöld fengu
semsé að ráða því að fólk yrði að
drekka bjórinn volgan, jafnvel þótt
það hefði sjálft kosið annað; gott ef
borgarstjórinn fór ekki sjálfur inn í
einokunarbúðina og tók kælinn úr
sambandi; þetta var eins og eitthvað
úr sögulegri skáldsögu frá tímum
Hörmangarafélagsins.
Volgi bjórinn í Ríkinu
Nýlega aðgerð af svipuðum toga má
nefna, en þannig er að í Vínbúð-
inni í Kringlunni eru fínir kæliskáp-
ar meðfram einum veggnum. Vitað
er að megnið af þeim bjór sem seld-
ur er í búðinni fer í dósum, og dósir
með vinsælustu tegundunum voru í
þessum skápum. Einn góðan veður-
dag var hætt að hafa dósir í þess-
um kæli, heldur einungis flöskur.
Á þessum aðgerðum fengust engar
aðrar skýringar en kannski þær
að með því móti væri miklu fljót-
legra að sjá um áfyllingar. Og vel að
merkja: í flestum öðrum Vínbúðum
einkasölunnar eru engir kæliskápar,
nema kannski „köld“ opin kæliher-
bergi, þar sem hitinn er fáum gráð-
um undir venjulegum stofuhita.
Það eru helstu rökin gegn einok-
unarverslunum að þar þurfa menn
ekkert að hafa áhyggjur af því hvað
kúnnarnir vilja, eða að þeir séu
sæmilega ánægðir; þeir bara fá það
sem að þeim er rétt. Eins og var í
DDR.
Ég man í minni barnæsku
að stundum heyrði maður á tal
húsmæðra um einhvern kallinn
sem vildi helst drekka, en planið
var að fela fyrir honum vínið. Og ef
það klikkaði spurðu húsmæður sem
sátu saman í eldhúsi og reyktu síga-
rettur, fullar vandlætingar: „Hvar
komst hann í vín? Var ekki búið að
fela það fyrir honum? Hella því nið-
ur? Það verður bara að sjá til þess
að hann komist ekki í vín!“ Eins og
þannig væri lausnin á öllum vanda
þeirra sem vildu drekka. Ég held
ekki að einu sinni fanatískustu SÁÁ-
menn myndu í dag mæla með svona
aðferðum. En þær minna samt á til-
raunir hins opinbera til að loka að-
gangi fólks að drykkjum, eins og að
ætla að uppræta áfengissýki með
því móti.
Winston bjóddu vinum
Annars er líka sumt ærið sérkenni-
legt við umræðurnar um auglýs-
ingar á tóbaki og áfengi. Það er
furðu framandi reyndar til þess að
hugsa að það er nokkuð stutt síð-
an sígarettuauglýsingar tröllriðu
öllum miðlum – það er allavega
okkur sem erum komin á miðjan
aldur í fersku minni. Á hverju kvöldi
voru í sjónvarpinu seiðandi auglýs-
ingar um kamel sígarettur – röddin
í auglýsingunni var reyndar svo töff
að hún sagði „Keimel-sígarettur“
um þetta pródúkt sem aldrei hefur
heitið annað en kamel hér á landi;
þetta var á sinn hátt álíka aðför að
íslenskri málvenju eins og þegar
íþróttafréttamenn nú á dögum kalla
ensku hafnarborgina Húll „Höll“.
En hvað um það, að búa til síga-
rettuauglýsingar var jafnvel sam-
kvæmis- eða fjölskylduleikur; ég
man eftir mikilli samkeppni sem
umboðsmenn winston efndu til
þar sem almenningur átti að botna
setninguna: „Ég vel winston sígar-
ettur vegna þess að …“ Ég man að
margir urðu hundóánægðir þegar
botninn, eða botnleysan, „Winston
bjóddu vinum / eitthvað handa hin-
um“ bar sigur úr býtum og töluðu
ýmsir um svik og hreina lögleysu.
En átta ára drengur reyndist hafa
unnið samkeppnina, reyndar með
hjálp afa síns eins og hann sagði
fjölmiðlum himinlifandi. Ég man
ekki hver vinningurinn var; vonandi
ekki sígarettukarton.
Um hvað snýst
auglýsingabannið?
En núna er líka bannað að auglýsa
bjór og annað áfengi, þótt það sé
gert í stórum stíl, og alltaf jafn fyndið
að heyra og sjá orðinu „létt öl“ skeytt
við auglýsingar sem eru augljós-
lega stílaðar á kallahópa sem ætla
að horfa á fótbolta – svona kompaní
þar sem hver sá sem sæist sötra óá-
fengt öl yrði spurður hvort hann
Brennivínsmálefni og bjórs
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
„Það sem er óþægi-
legt við þá sam-
félagsskipan að ríkið eitt
megi selja áfengi, og það
þótt sú hugsun sé af góð-
um og jafnvel göfugum
rótum runnin, er að hún
tengist líka þeirri hug-
mynd að það fari betur á
því að eitthvert yfirvald
frekar en einstaklingurinn
sjálfur taki ákvarðanir um
eitthvað sem er algerlega
hans einkamál.
Auglýsingabann „Trúlega hvarflar
að engum sem hefur hugsað málin
að það sé hægt að banna bjórauglýs-
ingar á Íslandi.“ MYnd 123Rf.coM
Augnheilbrigði
Hvarmabólga og þurr augu.
Thealoz inniheldur trehalósa sem er
náttúrulegt efni sem finnst í mörgum
jurtum og dýrum sem lifa í mjög þurru
umhverfi. Trehalósi eykur viðnám
þekjufrumna hornhimnunnar gegn
þurrki.
Fæst í öllum helstu apótekum.
Thealoz dropar
Trehalósi eykur viðnám þekjufrumna hornhimnunnar gegn
þurrki. Droparnir eru án rotvarnarefna og má nota með linsum.
Blephagel gel
Blephagel er dauðhreinsað gel án rotvarnarefna, ilmefna og
alkóhóls. Gelið vinnur vel á hvarmabólgu, veitir raka og mýkir
augnlokin. Það er hvorki feitt né klístrað.
Blephaclean blautklútar
Blephaclean eru dauðhreinsaðir blautklútar án rotvarnar- og
ilmefna sem vinna vel á hvarmabólgu. Hjálpa við hjöðnun á
þrota í kringum augun.