Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.2015, Blaðsíða 64

52 Menning Páskablað 31. mars–7. apríl 2015
Heimsbókmenntir
og heimssnillingur
Mörður Árnason tekur saman skýringar og sér um ítarefni í nýrri útgáfu Passíusálmanna
B
ókaforlagið Crymogea hefur
sent frá sér nýja og stórglæsi-
lega útgáfu af Passíusálmum
Hallgríms Péturssonar.
Birna Geirfinnsdóttir er
hönnuður bókarinnar og Mörður
Árnason íslenskufræðingur sá um að
taka saman skýringar og ýmiss kon-
ar ítarefni. Þetta mun vera 92. útgáfa
Passíusálmanna.
„Þarna eru Passíusálmarnir með
skýringum, athugagreinum og öðr-
um útbúnaði,“ segir Mörður. „Menn
þurfa enga aðstoð við að lesa texta
Passíusálmanna, þar er sama ís-
lenskan og við tölum, en frá annarri
öld sem er töluvert langt í burtu.
Að sumu leyti er þetta heimur
sem við skiljum ekki og sýnin á ver-
öldina var með allt öðrum hætti en
á okkar dögum. Heimsmynd þessara
tíma byggist á því að heimurinn
hafi orðið til með sköpun Adams
og Evu og taki enda á dómsdegi, og
hin miklu tíðindi felast í því að son-
ur Guðs kom til jarðarinnar og dó
fórnardauða fyrir mennina. Þetta
er heimur glötunar og sáluhjálpar,
hins kröfuharða Guðs og djöfulsins
sem dregur sálirnar í bálið. Passíu-
sálmarnir fjalla um stöðu mannsins í
þessum veruleika. Til að skilja sálm-
ana almennilega þarf maður að vita
af þessari heimssýn.“
Á ferðalagi með leiðsögumanni
Mörður segist hafa verið um það
bil ár að vinna verkið. „Þarna tek
ég saman árangur af rannsókn-
um, athugunum og umræðum fjöl-
margra um sálmana fyrr og síðar, og
bæti auðvitað við sjálfur. Þegar ég var
að vinna þetta verk fannst mér passa
best að líta á mig sem leiðsögumann,
miklu frekar en fyrirlesara, kennara
eða prest í predikunarstól.
Þetta er ekki bók sem ætlast er til
að fólk lesi frá síðu eitt til 650 heldur
les fólk það sem það vill, velur sjálft.
Það má líkja þessu við að vera á ferða-
lagi með leiðsögumanni, stundum er
maður áhugasamur, hlustar og vill fá
að vita meira, en öðrum stundum
drekkur maður í sig upplifunina án
þess að þurfa neinar skýringar, eða
horfir bara á útsýnið í rólegheitum.
Þannig á þessi bók að vera.
Ég skýri hvert vers og síðan sálm-
inn allan og ef menn lenda í vand-
ræðum þá fá menn lausn á þeim
vanda. Það er þó ekki þannig að
menn þurfi skýringarnar til að geta
lesið textann. Síðan bætast við tæp-
lega níutíu stuttar athugagreinar um
sálmana, málfar, stíl, brag, frásögn,
persónur, hugmyndir, tengsl og sögu.
Það sem við Kristján B. Jónasson,
forleggjari í Crymogeu, erum að
reyna með þessari útgáfu og skýr-
ingunum í henni er annars vegar að
færa sálmana til okkar aldar og hins
vegar að færa lesandann aftur til 17.
aldar. Í bókinni eru þrír tímar. Það er
tími okkar sem lesum sálmana, tími
höfundarins sem semur þá og tími
atburðanna sem sagt er frá, því að
þótt þarna séu miklar hugleiðingar,
predikanir og lífsspeki þá er grund-
völlurinn sá að segja píslarsögu
Krists, frá því kvöldmáltíðinni lýkur
og þar til hann liggur í gröfinni fyrir
upprisudaginn.“
Samtal skálds og söguhetju
Þjóðin hefur ætíð haft afar sterkar
taugar til Passíusálmanna. Hvaða
skýringu hefur Mörður á þessum
gríðarlegu vinsældum þeirra?
„Passíusálmarnir eru heimsbók-
menntir og höfundurinn einn af
heimssnillingunum,“ segir hann.
„Shakespeare deyr rétt áður en Hall-
grímur fæðist og Bach fæðist rétt eftir
að Hallgrímur deyr. Þessir þrír snill-
ingar eru að mínu mati fullkomlega
sambærilegir.
Síra Jakob Jónsson sagði að
Passíusálmarnir væru þrennt. Í fyrsta
lagi hin harða og óvægna kenning
lúthersks rétttrúnaðar. Í öðru lagi al-
þýðleg og norræn lífsspeki þar sem
menn hafa séð líkindi með Háva-
málum. Og í þriðja lagi afrakstur
dulúðarstefnu sem fylgdi í kjölfar
siðaskiptanna, bæði í Norðurálfu og
hinni kaþólsku Suðurálfu.
Það er kannski dulúðin sem gefur
höfundinum færi á þeirri tæru lýrík
sem oft má sjá í Passíusálmunum,
innan um hið mikla drama sem þar
fer fram. Það er dulúðin sem býr
til hið einlæga og innilega samtal
skáldsins og söguhetjunnar, sem er
Kristur, þar sem lesandinn verður
þriðji maður. Í þessum dulúðarköfl-
um rís stílsnilld og fegurð Passíu-
sálmanna hæst.“
Það fallegasta
Spurður um tengsl sín við Passíu-
sálmana segir Mörður: „Það var eig-
inlega faðir minn, Árni Björnsson,
sem olli því vitandi eða óafvitandi að
ég fékk áhuga á þeim sem ungling-
ur. Hann var þá sem fræðimaður að
fara í gegnum sálmana og ég smit-
aðist af því. Þessi skáldskapur hef-
ur alltaf verið mér mikils virði. Áður
var ég kannski hrifnastur af samfé-
lagsádeilunni þar sem yfirvöldin og
olígarkarnir ágjörnu fá hvert svipu-
höggið af öðru. Ég held ennþá mikið
upp á þá kafla en núna er það samt
frekar samband höfundarins við al-
mættið og tilveruna sem heillar mig;
þegar hann kallar Jesú Krist ekki bara
drottin og herra heldur líka kunn-
ingja, vin og bróður. Þetta finnst mér
það fallegasta í Passíusálmunum.“ n
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@dv.is
Hallgrímur Pétursson „Passíusálmarnir
eru heimsbókmenntir og höfundurinn einn
af heimssnillingunum.“
„Það er
dulúðin
sem býr til hið
einlæga og
innilega sam-
tal skáldsins og
söguhetjunnar,
sem er Kristur.
Mörður Árnason „Þegar ég var að vinna þetta
verk fannst mér passa best að líta á mig sem leið-
sögumann, miklu frekar en fyrirlesara, kennara
eða prest í predikunarstól.“ Mynd Sigtryggur Ari
VIÐ
PLÖNUM
Í hverri viku veljum við
hollar og bragðgóðar
uppskriftir sem matreiðslu-
sérfræðingar okkar hafa
þróað og fundið til.
1
VIÐ
ÚTVEGUM
HRÁEFNI
Við veljum fyrsta fl okks
hráefni í uppskriftirnar
okkar. Það sem þú
gætir þurft að eiga er
sykur, hveiti, mjólk, smjör,
olía, salt og pipar.
2
VIÐ
MÆLUM
Við sjáum til þess
að sem minnst fari
til spillis með því að
afhenda þér hráefnin
í réttu magni.
3
VIÐ
AFHENDUM
Þú getur valið um að
koma og sækja matar-
pakkann þinn til okkar að
Nýbýlavegi 16 eða að fá
hann sendan heim gegn
greiðslu.
4
WWW.ELDUMRETT.IS
Við sjáum um innkaupin og uppskriftirnar. Þú eldar og nýtur
www.eldumrett.is