Læknablaðið - 01.10.2016, Qupperneq 23

LÆKNAblaðið 2016/102 439
skoðun og fráblástursmæling. Tæplega helmingur hópsins hafði
fundið fyrir áreiti í efri hluta öndunarfæra eftir að hafa verið út-
settur fyrir ösku og fjórðungur í augum. 28 af 207 sögðust hafa
teppusjúkdóm í lungum og þriðjungur þeirra fann fyrir meiri
einkennum tengdum útsetningu fyrir öskunni. Flestir upplifðu
meiri óþægindi þegar askan var nýfallin. Fráblástursmælingar hjá
þátttakendum 40 ára og eldri voru bornar saman við samanburð-
arhóp og reyndist lungnastarfsemi vera betri hjá þessum hópi en
samanburðarhópi með minni viðsnúningi loftflæðis. Þá voru færri
reykingamenn í hópnum en í viðmiðunarhópi. Undir 10% hóps-
ins lýsti einkennum streitu, þunglyndis eða kvíða. Þannig veikt-
ist enginn alvarlega, enginn var lagður inn á sjúkrahús og engin
dauðsföll urðu. Notkun á hlífðargleraugum og grímum fyrir vit
þegar fólk var utanhúss var verndandi gagnvart áreiti í augum og
efri hluta öndunarfæra
Hin rannsókn Hanne Krage Carlsen og félaga gekk út á að
kanna hvort það að upplifa að vera nálægt eldgosi stuðlaði að
aukinni tíðni líkamlegra eða geðrænna einkenna.33 Til að kanna
þetta svöruðu Sunnlendingar spurningalistum um heilsufar 6-9
mánuðum eftir eldgosið og til samanburðar voru Skagfirðingar.
Um var að ræða 1148 Sunnlendinga og 510 Skagfirðinga. Meiri
líkur voru á að hafa fundið fyrir einkennum hjá rannsóknarhópi
heldur en samanburðarhópi mánuðinn áður en spurningalistarn-
ir voru fylltir út. Algengara var að þeir væru með þyngsli fyrir
brjósti, hósta, uppgang, augnertingu og geðræn einkenni. Þegar
horft var til baka síðustu 12 mánuði voru öndunarfæraeinkenni
eins og hósti og uppgangur algengari hjá rannsóknarhópi en
samanburðarhópi þótt tíðni lungnasjúkdóma eins og astma væri
svipuð í báðum hópum. Helmingi fleiri í rannsóknarhópi höfðu
tvö eða fleiri einkenni frá nefi, augum eða efri öndunarfærum.
Og þeir voru einnig líklegri til að hafa geðræn einkenni. Um flest
þessi atriði gilti skammtasvörunarmynstur þannig að þeir sem
voru mest útsettir fyrir ösku höfðu meiri einkenni en þeir sem
voru minna útsettir.
Gerð var rannsókn á tengslum loftmengunar á Reykjavíkur-
svæðinu við komur á bráðadeild Landspítala árin 2007 til 2012.34
Loftmengunin fór yfir heilsufarsmörk 115 daga af 2191 á rann-
sóknartímanum og í 20 daga af tímabilinu var hún talin stafa af
gosösku. Há gildi loftmengunar vegna eldfjallaösku tengdust ekki
marktækt komum á bráðadeild og var matið 4,8% (95% öryggis-
mörk (ÖM): 0,6; 9,2%) á dag útsetningar í líkani sem tók ekki tillit
til annarra þátta og var 7,3% (95% ÖM: −0,4; 15,5%) í líkani sem tók
tillit til annarra þátta sem hafa áhrif á loftmengun. Þannig álykt-
uðu höfundar að rannsóknin benti til þess að eldfjallaaska væri
hættulegri en önnur tegund loftmengunar en rannsóknin skæri
ekki endanlega úr um það og frekari rannsókna væri þörf.
Áhrif Grímsvatnagos 2011 á heilsufar manna
Gosið í Grímsvötnum 2011 var tætigos og stóð í 9 daga. Kvikan var
basísk. Rúmmál loftborinnar gjósku var um 0,7 rúmkílómetrar og
hún barst að mestu til suðurs.35
Rannsóknarhópur í Svíþjóð kannaði dánartíðni á landsvæði í
Svíþjóð eftir Grímsvatnagosið 2011.36 Askan úr því eldgosi barst
til norðurhluta Evrópu og var greinanleg í miðhluta Svíþjóðar. Í
rannsókninni voru borin saman landsvæði þar sem ösku varð vart
og svæði þar sem engin öskumengun varð. Fylgst var með dánar-
tíðni í fjóra mánuði eftir eldgosið árið 2011. Sérstaklega voru skoð-
aðar síðasta vika maí og fyrsta vika júní þegar öskunnar varð mest
vart. Engin aukning varð á heildardánartíðni á rannsóknartíman-
um. Það varð aukning á dánartíðni á tímabilinu þegar öskunnar
varð vart og sérstaklega einn dag (31. maí) en munurinn var ekki
tölfræðilega marktækur. Þannig fengust ekki fullnægjandi niður-
stöður en stungið upp á því að gera frekari rannsóknir eða setja
saman fleiri rannsóknir til að ná marktækum niðurstöðum.
Eldgos í Holuhrauni 2014-2015
Gosið í Holuhrauni er stærsta flæðigos á Íslandi síðan í Skaftár-
eldum 1783-1784 og stóð í 6 mánuði.25 Hraunið sem upp kom var
um 1,6 rúmkílómetrar og flatarmálið um 84 ferkílómetrar. Kvikan
var óvenjulega gasrík af basalti að vera og alls er talið að um 11
megatonn af brennisteinsdíoxíði hafi losnað úr kvikunni á gostím-
anum, 5-6 Mt (megatonn) af koldíoxíði og allt að 280 Mt af vatns-
gufu.25 Mynd 6 sýnir líkan af dreifingu brennisteinsdíoxíðs í gos-
inu. Vetnisklóríð var lítið og vetnisflúoríð mældist ekki.
Eftir skammvinnt gos á 0,6 km langri gossprungu norður af
Dyngjujökli 29. ágúst hófst megingosið á sama stað tveim dög-
Mynd 6. Dreifing brenni-
steinsdíoxíðs frá gosinu
í Holuhrauni. Líkan af
dreifingu brennisteinsdíoxíðs
frá gosinu í Holuhrauni þá
6 mánuði sem gosið stóð,
samkvæmt niðurstöðum frá 8
mælistöðum.25 Myndin sýnir
hversu mörg prósent klukku-
stunda á þessu tímabili voru
með SO2 í andrúmslofti yfir
heilsumörkum (SO2-magn
yfir 350 míkrógrömm í
rúmmetra) á hverju svæði.
Við Mývatn voru 2% eða 86
klukkustundir yfir heilsu-
mörkum, meðal annars sam-
fleytt í 17 klukkustundir.