Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.10.1975, Page 28

Sigurður S. Magnússon, læknir:
Tíðahvörf
Þessi athyglisveröa grein var
birt í Læknanemanum 4. tölu-
blabi 1974.
Tímarit HFl þaklcar höfundi og
ritstjó'rn Læknanemans veitt
leyfi til eftirprentunar.
Skilgreining.
Hugtökin menopausis og klim-
akterium haí'a verið skilgreind
á mismunandi hátt. Orðið meno-
pausis þýðir hlé á blæðingum og
er það hugtak því notað um
tímabilið, þegar síðasta blæðing-
in á sér stað. Þannig er aldrei
mögulegt að greina menopausis
fyrr en eftir á. Sumir höfundar,
t. d. Stoeckel, skilgreina meno-
pausis, sem tímabilið næst á eft-
ir síðustu blæðingu. Hugtakið
menopausal-einkenni á við ein-
kenni, sem koma fram fyrir og
eftir menopausis.
Orðið klimakterium er grískt
að uppruna og þýðir þar stigi
eða trappa. Ekki eru menn sam-
mála um skilgreiningu á hugtak-
inu klimakterium. Sumir skil-
greina það sem tímabilið næst
á undan menopausis, aðrir sem
tímabilið fyrst eftir menopaus-
is og enn aðrir láta það ná yfir
bæði tímabilin. 1 Svíþjóð er hug-
takið látið ná yfir allt breyt-
ingatímabilið, þ. e. frá því kon-
an er á síðasta tímabili frjó-
semisskeiðsins og fram á elliár.
Menopausis er þannig atburður
í klimakterium á sama hátt og
menarche er atburður á gelgju-
skeiðinu.
Sennilega er heppilegt að fara
og breytingaskeið
að ráði Kaisers og Daume
(1965) og skipta klimakterium
í 2 tímabil, pre-menopausis, sem
nær yfir síðustu 2—5 árin fyrir
menopausis, og postmenopausis,
sem nær yfir 2—5 ár eftir meno-
pausis.
Einkenni, sem sjúklingar
telja að eigi rætur að rekja til
breytingaskeiðsins (klimakteri-
um) er algeng orsök þess, að
leitað er læknis. Á þessu tíma-
bili verða hjá konunni lífeðlis-
fræðilegar breytingar og nauð-
synlegt er að gera sér ljóst, að
minnkandi starfsemi eggja-
stokkanna á þessu skeiði getur
valdið hvarfseinkennum, sem
stafa af minnkandi hormóna-
framleiðslu kynfæranna. Þessi
einkenni eru fyrst og fremst frá
kynfærum, en einnig er óljóst
samband milli kvenkynshorm-
óna annars vegar og ákveðinna
lyflæknis- og geðsjúkdóma hins
vegar. Það er því nauðsynlegt,
að allir læknar þekki þau sér-
stöku vandamál, sem komið geta
í ljós á þessu tímabili. Sá lækn-
ir, sem best þekkir til aðstæðna
hlutaðeigandi einstaklings er oft
best til þess fallinn að leysa
vanda hans.
llvoiiivr vprdur iiiriiopsiusÍN?
Á síðustu 75 árum hefur frjó-
semistímabil konunnar lengst.
Menarche verður nú fyrr en áð-
ur og menopausis kemur síðar.
Samkvæmt hollenskri athugun
eru konur nú að meðaltali frjó-
samar í 37 ár. Sama athugun
sýnir, að menopausis verður að
jafnaði fyrr hjá giftum konum
en ógiftum (51,4 ár resp. 53 ár),
(Yaszmann 1969). Tíðalok
hverrar konu ákvarðast fyrst og
fremst af arfgengum þáttum, en
lélegt fæði og járnskortur geta
orðið þess valdandi að þau verði
fyrr en ella. Hins vegar verður
ekki séð að tíðabyrjun eða fjöldi
barna hafi hér nokkur áhrif.
annars er ekki vitað hver er or-
sök þess, að tíðalok verða nú
síðar en áður. E. t. v. má þó
tengja þetta betri lífskjörum.
L.ífei>Iisfri(M>iIeg viOliorf.
Karlmaðurinn myndar stöð-
ugt sáðfrumur allt frá kyn-
þroskaaldri, en konan myndar
hins vegar engar nýjar egg-
frumur eftir fæðingu. Eggja-
stokkar nýfæddra meybarna
56 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS