Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1999, Blaðsíða 23

Anna Gyða Gunnlaugsdóttir
hjúkrunarfræðingur, M.Sc.
'Hjúkruft. 'SjwklÍK.^A sem fá verkjameðferð
með epidúral legg e-f-tir ^kuv’ðAð^óv'ðív'
Verkjameðferð eftir skurðaðgerðir, þar sem verkjalyfin eru
gefin með legg í epidúral bilið, þ.e. utan mænubasts, hefur
rutt sér til rúms á undanförnum árum og er í vaxandi mæli
notuð hérlendis. Meðferð þessi stillir verki oft betur og
hefur yfirleitt færri hliðarverkanir en hefðbundin meðferð
með sterkum verkjalyfjum (t.d. morfíni, petidíni, Ketogan®) í
sprautuformi.
íslenska þýðingin yfir þessa meðferð, þ.e. utanmænu-
bastsverkjameðferð, verður ekki notuð í grein þessari þar
sem hún er óþjál og lítt notuð á sjúkrahúsum. Mestmegnis
verður notast við epidúral (utan mænubasts) og intrathecal
(innan mænubasts) verkjameðferð.
Þegar epidúral meðferð er veitt er hætta á fylgikvillum ekki
mikil en mikilvægt er að uppgötva þá strax og gera viðeig-
andi ráðstafanir. Meðferðin byggist því á stöðugu eftirliti. Til
skamms tíma var epidúral meðferð eftir aðgerðir einungis
veitt á gjörgæslu eða vöknun, en með réttu vali á sjúklingum,
reglulegu eftirliti og skráningu, viðeigandi skriflegum reglum
um viðbrögð við fylgikvillum, skipulagi þar sem ábyrgð á
þessari meðferð er á einni hendi (svæfingalækna) og með
stöðugri fræðslu fyrir þá hjúkrunarfræðinga og lækna sem
annast sjúklinga, sem fá þessa meðferð, er nú orðið talið
óhætt að veita þessa meðferð á almennum legudeildum.
Epidúral verkjameðferð
Verkjameðferð með epidúral legg byggist á að ópíumlík
verkjalyf (t.d. morfín eða fentanyl) eru gefin sem næst
verkunarstaðnum, þ.e. viðtökum í bakhorni mænunnar.
Næst þá betri (lengri og jafnari) verkun en eftir öðrum
gjafaleiðum og er unnt að komast af með minni lyfja-
skammta og eru þá ekki sömu líkur á hvimleiðum hliðar-
verkunum, s.s. syfju/sleni eða minnkun á þarmahreyfingum.
Verkjadeyfandi áhrif staðdeyfilyfja við epidúral svæðið
byggjast á að þau koma í veg fyrir taugaboð í útlægum
taugum sem liggja að mænunni. Minni skammtar hafa
fyrst og fremst áhrif á boð í skyntaugum, stærri skammtar
geta einnig haft áhrif á hreyfitaugar. Rannsóknir hafa sýnt
að epidúral meðferð eftir aðgerðir með staðdeyfilyfjum
hefur aðra jákvæða kosti í för með sér, s.s. að minnka
hættu á blóðtappa í fótum og að flýta fyrir þarmahreyf-
ingum eftir kviðarholsaðgerðir.
Vegna samverkunar (synergism) eru ópíumlík verkjalyf
oft gefin með staðdeyfilyfjum í epidúral legginn hvort sem
er í sídreypi eða stökum skömmtum (bólusum). Adrenalíni
er stundum bætt í þessar lyfjablöndur til að auka
staðbundna verkun, auk þess sem það hefur sjálfstæð
verkjastillandi áhrif.
Svokölluð svæðisbundin (segmental) epidúral meðferð
hefur rutt sér til rúms hérlendis og byggist á að blanda af
verkjalyfjum með lágri þéttni hvers lyfs er gefin í sídreypi
sem næst því mænusvæði (segmenti) sem deyfa á.
Meðferðin byggist á að leggurinn er lagður beint á viðkom-
andi svæði, t.d. brjóst (thorax) svæðið, og í lyfjablöndunni
er æðaherpandi lyf sem gerir verkunina enn staðbundnari.
Fyrri aðferðir fólust í því að leggurinn var lagður fyrir neðan
mænuna (við eða fyrir neðan L2) og síðan þræddur upp
sem næst svæðinu sem deyfa átti. Þetta, ásamt því að
styrkur staðdeyfilyfsins var talsvert meiri, gerði það að
verkum að deyfingin var miklu ómarkvissari (dreifðari) og
skýrir að algengt var að sjúklingar áttu í erfiðleikum með
að standa í fætur og með þvaglát því taugar á þeim
svæðum voru einnig deyfðar.
Mæna

* vv*'/ •
1

>7S
)y/ýr/k
i-£»' 'I
Intrathecal (innan
—- '7'

2^>XXvA\\
II '^ýv'K- |
X Dúra (mænubast)
Epidúral (utan
mænubasts) bil

Epidúru- _
leggur
Milli-
hryggjarband
Gulband
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 75. árg. 1999
23