Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1999, Blaðsíða 61

/ þessum pistli geta hjúkrunarfræðingar tjáð sig um allt er lýtur að forvörnum, hvað hægt
er að gera til að bæta heilsuna og koma í veg fyrir sjúkdóma.
Það er Sigríður Ólafsdóttir, hjúkrunarfræðingur, BSc, sem ritar fyrsta pistilinn.
Hvað er svona merkilegt við
sojabaunir?
Erum við öll eins?
Nú á dögum, þegar maðurinn verður fróðari um umhverfi
sitt og mismunandi lifnaðarhætti fólks, vekur það hann til
umhugsunar um í hverju mismunurinn er fólginn. Eitt af því
sem er öllum mönnum sameiginlegt er að þeir neyta fæðu
nokkrum sinnum á dag til þess að halda lífi. í þessu
sameiginlega atferli felst þó geysimikill munur, þ.e.a.s.
efnisinnihald og samsetning fæðunnar.
Það er hverjum manni mikilvægt að halda góðri heilsu
sem lengst.
Lífsgæði er erfitt að mæla en góð heilsa er þó það sem
skiptir hvern og einn mestu máli til að halda vinnugetu,
geta skapað sér hamingju og vera nýtur þjóðfélagsþegn.
Sú staðreynd, að heilsa okkar byggist mikið til á því,
hvað við borðum, er að verða nokkuð Ijós þar sem niður-
stöður rannsókna á ýmsum fæðuefnum berast í síauknum
mæli. Það er því mikið í húfi fyrir hvern og einn að fylgjast
vel með og reyna að tileinka sér þær breytingar og úrræði
sem niðurstöður rannsókna sýna. Ef við viljum varðveita
heilsu okkar og byggja upp líkamann verðum við að vera
reiðubúin til að gera raunhæft mat á okkar eigin matar-
venjum og breyta þeim þegar við fræðumst um hvað er
hollt og hvað ekki.
Það er athyglivert að bera saman heilsu og fæðu
Austurlandabúa við neysluvenjur okkar Vesturlandabúa.
Rannsóknir sýna að Austurlandabúar fá mun síður
krabbamein en Vesturlandabúar, einkum krabbamein í
blöðruhálskirtli, brjóstum og ristli. Sama kemur í Ijós hvað
varðar hjarta- og æðasjúkdóma. Beinþynning og beinbrot
eru einnig mun fátíðari hjá þeim eystra.
Hvað veldur?
Rannsóknir hafa sýnt að fæðan virðist skipta miklu máli og
er þar efst á blaði sojafæða, þ.e. sojabaunir og afurðir úr
sojabaunum, s.s. sojaolía, tofu, miso, tamari eða soju-
sósa, sojamjöl, sojamjólk, sojajógúrt o.fl.
Sojabaunir innihalda ýmis efni sem rannsóknir hafa
sýnt að hafa fjölþætt áhrif á frumur mannslíkamans. Má
þar nefna:
PRÓTEIN, TREFJAR,
FÝTÖT, FÝTÓSTERÓL,
SAPÓNÍN, LESITÍN og
síðast en ekki síst
ÍSÓFLAVÍN.
Öll þessi efni hafa
sýnt við rannsóknir að
þau minnka blóðfitu, þ.e.
kólesteról, og hafa
þannig geysimikil áhrif til að fyrirbyggja hjarta- og
æðasjúkdóma, s.s. of háan blóðþrýsting, kransæðastíflu,
æðakölkun og æðablóðtappa. Sojaprótein, sojatrefjar og
sojalesitín eru talin eiga hér mestan hlut að máli.
Einnig hafa sojaefnin reynst góð vörn gegn krabba-
meini og er þar ÍSOFLAVÍN hæst skráð.
Árið 1986 uppgötvaðist efni sem kallað er GENISTEIN.
Það er eitt megin-ísoflavínefnið í sojabaunum. Þetta efni
virtist hafa áhrif á vöxt krabbameinsfruma, einkum í
brjóstum, blöðruhálskirtli, ristli, lungum, húð og einnig
hvítum blóðkornum (hvítblæði). Einnig verkaði genistein á
skiptingu krabbameinsfruma og svo æðanýmyndun í
æxlum, þ.e. kom í veg fyrir að æðar gætu myndast í
krabbameinsæxlum þannig að æxlin gátu ekki vaxið
vegna nokkurs konar næringar- og súrefnisskorts.
Mikið hefur verið fjallað um beinþynningu hjá konum
eftir breytingaskeið og konur hvattar til þess að neyta
kalkríkrar fæðu til að byggja upp beinin. Við mannfólkið
burðumst með um það bil 1,5 kíló af kalki í líkamanum, og
99% af því er í beinunum en 1 % flæðir um í blóðinu og er
notað til ýmissa hluta, svo sem vöðvasamdráttar, flutnings
á taugaboðum og blóðstorknunar.
Beinin eru n.k. forðabúr kalks og ef kalk í blóði minnkar
láta beinin í té það sem á vantar. Það er vitað mál sam-
kvæmt lífeðlisfræði um vöxt og þroska beina, að eftir 30 til
35 ára aldur verða bein ekki byggð meira upp af kalki,
sama hvað neyslan er mikil. Þess vegna er það svo
nauðsynlegt að kalkneysla sé nægileg meðan á uppvexti
líkamans stendur, þ.e. hjá börnum og unglingum. Þegar
við eldumst töpum við öll kalki úr beinunum. Konur hafa
minni bein og ekki eins þétt og karlar og verða því meira
fyrir barðinu á lélegum kalkbúskap. Einnig koma þar til
hormónaáhrif. En það má koma í veg fyrir beinþynningu á
fleiri vegu en með kalkáti.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 75. árg. 1999
61