Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1999, Blaðsíða 25

að minnka rennslishraðann í áföngum á 5-6 klst. ef hætta
á meðferð. Þetta er gert til að minnka líkur á hliðarverk-
unum fentanyls sem er fituleysanlegt og losnar úr epidúral
fituvef ef skyndilega er hætt að gefa Adrenalín® (æðaherp-
andi). Auk þess finnst sjúklingum oft betra að hætta með-
ferð smátt og smátt.
Fentýl-Búkaín-blanda sem framleidd er af Lyfjaverslun
íslands er íblönduð með 1 ml af Adrenalín® 1 mg/ml.
íblöndunin ætti að vera gerð af starfsmönnum apóteks
sjúkrahússins í loftskiptaskáp. FBA-blandan er alltaf varin
Ijósi með pokum (gráum) sem fylgja frá apótekinu, en
fentanyl og Adrenalín® þarf að Ijósverja.
Regla er að allir sjúklingar, sem fá FBA-dreypi, fái
grunnverkjameðferð með parasetamóli 1 gr x 4, í sumum
tilfellum er gefið Parkódín® eða Parkódín Forte® í samráði
við svæfingarlækni. Yfirleitt eru sjúklingum ekki gefin lyf úr
flokki sterkra verkjalyfja (t.d. morfín, petidín, Ketogan®)
samhliða FBA-dreypi til að flækja ekki mat á meðvitund í
tengslum við hættu á öndunarbælingu. Ef um erfiða verki
er að ræða er þetta metið í hvert sinn.
Alvarlegir fylgikvillar af þessari meðferð eru sjaldgæfir.
Breytingar á starfsháttum við skurðaðgerðir, m.a. fyrir-
byggjandi blóðþynning (með t.d. Fragmin® eða Klexane®)
hefur aukið hættu á blæðingum í tengslum við epidúral
meðferð. Eru því í vaxandi mæli settar reglur um að líða
þurfi viss lágmarkstími frá síðustu blóðþynningargjöf þar til
leggur er fjarlægður (10 til 12 klst.), er þetta gert til að
minnka hættu á myndum hematóms. Einnig er ráðlagt að
fylgjast með einkennum frá taugakerfi (t.d. dofi, lamanir) í
a.m.k. sólarhring eftir að leggurinn er fjarlægður.
Helstu aukaverkanir lyfja sem gefin eru epidúralt
Kláði er algengur fylgikvilli epidúral og intrathecal morfíns
og getur orðið slæmur og kallað á lyfjameðferð, oft er þó
nóg að kæla húðina og fræða sjúklinginn um ástæður
kláðans. Oftast er þessi kláði staðbundinn við andlit
og/eða bringu.
Ógleði/uppköst geta verið hvimleið eftir epidúral og
intrathecal morfín og versna þessi einkenni oft við hreyf-
ingu. Algengt er að gefa þurfi ógleðistillandi lyf. Sjúkling-
um, sem fá epidúral fentanyl, er ekki eins hætt við þessari
aukaverkun.
Þvagteppa er fylgikvilli epidúral lyfjagjafar og er algeng-
ari meðal karla. Sjúklingum, sem fá FBA-dreypi, er ekki
eins hætt við þvagteppu og þeim sem fá óblandað stað-
deyfilyf eða bólusa.
Dofi og máttleysi í fótum getur komið fram eftir stað-
deyfilyfjagjöf og verður meira áberandi eftir því sem
skammtur er stærri. Ef þessi einkenni koma eftir að leggur
hefur verið fjarlægður er mikilvægt að fá álit svæfingar-
læknis strax vegna hugsanlegrar myndunar hematóms
eða sýkingar.
Blóðþrýstingsfall (sérstaklega í uppréttri stöðu) getur
orðið þegar staðdeyfilyf koma í veg fyrir boð í sympat-
ískum taugum og hefur þannig áhrif á hjarta og æðar.
Áhrifin eru skammtaháð, svara sjúklingar oftast vel með-
ferð með vökva í æð og/eða með æðaherpandi lyfjum.
Öndunarslæving er sjaldgæfur en hættulegur fylgikvilli
við epidúral morfín- eða fentanylgjöf og vex hættan eftir
því sem skammturinn er stærri. Flún getur gerst um 1 klst.
eftir lyfjagjöf og allt að sólarhring eftir að lyfið var gefið
síðast (síðbúin öndunarslæving). Síðbúin öndunarslæving
gerist mjög sjaldan en er lífshættulegt ástand sem krefst
eftirlits og skjótrar meðferðar og stafar af dreifingu morfíns
(fentanyls) til heila eða upptöku þess um æðar umhverfis
epidúral svæðið. Sumir ráðleggja að sjúklingur hafi æðanál
a.m.k. sólarhring eftir að síðasti skammtur af epidúral
morfíni var gefinn vegna hugsanlegra síðbúinna áhrifa á
öndun. Þegar um FBA-dreypi er að ræða er þessi tími
styttri því sjúklingum, sem fá epidúral fentanyl, er ekki eins
hætt við öndunarslævingu, sérstaklega ef þeir fá
æðaherpandi lyf (Adrenalín®) samtímis í epidúral legginn.
Viðbrögð við aukaverkunum eða bráðaástandi
Hér á eftir er fjallað um viðbrögð við algengustu hliðar-
verkunum og viðbrögðum við bráðaástandi. Alvarlegir
fyigikvillar tengjast oft tæknilegum atriðum eins og því að
leggurinn færist til, sýkingu eða myndun hematóms við
stungustað leggjarins.
Vegna hættu á fylgikvillum, sem krefjast tafarlausrar lyfja-
/vökvagjafar, er sjúklingur alltaf með nál í æð meðan á
epidúral lyfjagjöf stendur. Ráðlagt er að hafa alltaf inj.
naloxón (Narcanti®) 0,4 mg/ml á vísum stað, svo og inj.
ephedrin (Efedrin®) 50 mg/ml þegar verkjalyf eru gefin um
epidúral legg til að vinna á móti hugsanlegum öndunarletj-
andi og/eða blóðþrýstingslækkandi áhrifum verkjalyfjanna.
Ef verkjastilling er ófullnægjandi eða aukaverkanir eru
illviðráðanlegar (t.d. ógleði, kláði) er kallað á svæfingar-
lækni m.t.t. fyrimæla um lyfjameðferð.
Ef sjúklingur kvartar um kiáða sem krefst lyfjameðferðar
er stundum gefið inj. naloxón 0,05-0,1 mg IV. Einnig má
gefa inj. Phenergan® 25 mg IM eða önnur andhistamínlyf
skv. fyrirmælum læknis en ókostur er að þau lyf eru
sljóvgandi.
Ef sjúklingur kvartar um ógleði er oft fyrst reynt inj.
Primperan® 5-10 mg IV eða inj. Zofran® 4 mg IV skv.
fyrirmælum læknis.
Ef sjúklingur kvartar um þvagtregðu/teppu er oft regla
er að setja upp þvaglegg, reyna ætti þó alltaf fyrst blöðru-
tæmingu.
Ef blóðþrýstingur er lægri en 80 mm Hg í efri mörkum
og púls hægari en 50/mín eða hraðari en 120/mín er
epidúral lyfjagjöf stöðvuð og svæfingarlæknir látinn vita. Ef
skyndileg lækkun verður á blóðþrýstingi er tafarlaust hafin
meðferð með vökva í æð (Ringer Asetat 200-400 ml) og
e.t.v. með æðaherpandi lyfi s.s. inj. Efedrin® 5 mg IV í senn
25
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 75. árg. 1999