Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2001, Blaðsíða 12

stigi viðurkennir einstaklingurinn vandamálið og getur oft
lýst því og nauðsyn þess að hætta að reykja. Sumir telja
að þeir geti ekkert gert sjálfir til að leysa vandamálið og
aðrir verði því að leysa það fyrir þá. Tilraunir þeirra sem
hafa hætt hafa mistekist vegna óraunhæfra væntinga, t.d.
til nikótínlyfja. „Viðskiptavinurinn" hefur þegar reynt allar
„vörurnar" í hillunni og það verður því erfitt að finna nýjar
vörur. Damkjær telur það ekki hafa góð áhrif á fólk að gera
samkomulag um að hætta að reykja heldur þurfi að hvetja
fólk til að halda áfram að íhuga reykleysi og vera meðvitað
um hvað geti hjálpað því áleiðis. Þetta stig getur staðið í
mörg ár.
C. Undirbúnings- og framkvæmdastig - Kaupandi
Á þessu stigi eru reykingar viðurkenndar sem vandamál
og einstaklingurinn er tilbúinn að takast á við þær. Hann
stefnir nú markvisst að því að hætta að reykja og vill að
það takist. Hann er virkur og tilbúinn að ákveða tíma og
undirbúa reykbindindi. Á framkvæmdastiginu hættir hann.
Nú finnur hann sjálfur lausnir með hliðsjón af fyrri reynslu.
Því er mikilvægt fyrir meðferðaraðila að kanna fyrri reynslu.
Hann þarf að finna út jákvæðu og neikvæðu atriðin og
beina athyglinni að því jákvæða. Á þessum stigum er
einstaklingurinn móttækilegastur fyrir upplýsingum og
stuðningi.
Hægt er að tala um að skjólstæðingurinn sé nú „kaup-
andinn" sem vilji góðar vörur frá afgreiðslumanninum.
Hann spyr og vill fá skýr svör eins og hvað hann eigi að
gera ef hann verður eirðarlaus eða líður illa og hvernig eigi
að nota nikótínlyfin. Á þessum stigum eru einkum tvær
ráðleggingar mikilvægastar. Annars vegar eru ráðleggingar
um hvernig skuli bregðast við afleiðingum nikótínskorts,
s.s. nikótínfráhvarfi og möguleikum á að minnka það með
nikótínlyfjum en með því að nota nikótínlyf er slegið á
líkamlegu fráhvarfseinkennin og einstaklingurinn getur
betur einbeitt sér að því að takast á við andleg og félags-
leg fráhvarfseinkenni. Þessir einstaklingar hafa oftast reykt
í langan tíma og kunna ekki lengur að vera reyklausir.
Reykingarnar eru því stór hluti af hversdagslegum athöfn-
um fólks sem það þarf að takast á við.
Hins vegar eru ráðleggingar um hvernig eigi að yfir-
vinna reykingaávanann. Fyrir flesta er það stórt vandamál
að hætta reykingum. Steve de Shazer leggur til eftirfar-
andi: „Ef þú átt við vandamál að stríða og það sem þú
gerir til að leysa vandamálið virkar, gerðu þá meira af því.
Ef það sem þú gerir virkar ekki, finndu þá eitthvað annað.“
Þannig þarf meðferðaraðilinn að reyna að virkja hugmyndir
skjólstæðings og beina athyglinni að því jákvæða og því
sem áður hefur virkað. Sérstaklega þarf að skoða hvaða
hugmyndir viðkomandi hefur um að hætta að reykja.
Dæmi
M: „Reynsla mín er sú að einstaklingar sem koma til
mín til að fá aðstoð við að hætta að reykja hafa yfirleitt
164
undirbúið sig áður og hafa hugmyndir um hvað þeir geti
sjálfir gert. Hvað um þig?“
S: „Já.“
M: „Segðu mér frá hugmyndum þínum.“
Dæmi
M: „Það virðist vera mikið vandamál fyrir þig að hætta
að reykja. Segðu mér hvenær þú hættir síðast og hvað þú
varst lengi reyklaus."
S: „Ég hætti fyrir viku en var ekki reyklaus nema í tvo
daga.“
M: „Hvernig tókst þér að vera reyklaus í tvo daga?"
S: „Ég sagði við sjálfan mig að þetta væri búið og henti
sígarettunum."
M: „Hvað gerðir þú þegar löngunin í tóbak kom yfir þig?“
S: „Ég varð eirðarlaus og fór í langa göngutúra. Ég fór
að heimsækja gamlan vin sem er líka hættur að reykja og
fór í bíó um kvöldið."
M: „Það virðist virka vel fyrir þig að aðhafast eitthvað.
Heldur þú að það hjálpi þér næst þegar þú ætlar að hætta
að reykja?"
Dæmi
M: „Hvenær í þinni reykingasögu hefurðu lengst verið
reyklaus?"
S: „Það er langt síðan. Fyrir 7-8 árum var ég reyklaus í
10 mánuði en svo var ég svo heimsk að fá mér eina
sígarettu í samkvæmi og þá var ég fallin."
M: „Hvað olli því að þú gast haldið út svona lengi?“
S: „Minni streita í vinnunni og samheldni hjá vinnu-
félögum um að halda reykbindindi."
Eins og fram kemur í tveim seinni dæmunum einblínir
fólk oft á neikvæða reynslu eins og: „Ég hef engan viljastyrk
og get þess vegna ekki hætt.“ Meðferðaraðili þarf því að
beina athyglinni að hinu jákvæða. Einnig er hægt að nota
þversagnakenndar spurningar til að nálgast einstaklinga.
Dæmi
M: „Þú hefur sagt mér að reykingarnar hjálpi þér við hið
daglega líf. En það eru margir sem hafa svipað lífsmunstur
og þú en reykja mun meira. Hvað gerir þú til að halda niðri
reykingum?"
S: „Það er takmarkað sem ég get reykt í vinnunni."
M: „Er það þá ekki gott fyrir þig, þegar þú hættir, að
vera á stöðum sem ekki má reykja?"
S: „Jú, líklega."
M: „Hvaða staðir væru það helst?"
Hægt er að nota árangursríka reynslu einstaklinganna
á öðrum sviðum í reykleysismeðferð. Þannig er gott að
komast að hvað þeir hafa áður gert til að umbuna sér og
hvernig það gekk og síðan hvað þeir geti gert í núverandi
stöðu til að umbuna sér þegar vel gengur.
Dæmi
M: „Þú hefur nú ákveðið að hætta að reykja. Hefurðu
áður sett þér markmið sem þér hefur tekist að ná og sem
þú gætir nýtt þér nú?“
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 77. árg. 2001