Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2001, Blaðsíða 54

Guðríður A. Kristjánsdóttir
Ber ríkið skaðabótaábyrgð vegna mistaka heilbrigðisstarfsmanns
á sjúkrahúsi sem það hefur gert þjónustusamning við?
Inngangur
Heilbrigðisþjónusta á íslandi er almennt talin góð en mikið
er rætt um útgjöld ríkisins vegna heilbrigðismála. Margar
leiðir hafa verið nefndar til að hagræða í ríkisrekstri og er
þjónustusamningur ein þeirra. Sjúkrahúsþjónusta er ein
tegund þjónustustarfsemi hins opinbera.' Á ríkinu hvílir sú
skylda að veita borgurunum þá þjónustu sem þeir eiga rétt
á samkvæmt lögum. Með þjónustusamningi er einkaaðil-
um falið að fullnægja skyldum hins opinbera varðandi
þjónustu fyrir hinn almenna borgara í landinu. Þjónustu-
samningur um sjúkrahús hefur ekki verið gerður en það
hafa verið gerðir þjónustusamningar um annars konar
heilbrigðisþjónustu. Það hefur ekki reynt á skaðabóta-
ábyrgð ríkisins vegna þjónustusamnings fyrir íslenskum
dómstólum.
Hér verða stuttlega reifaðir þeir meginþættir sem til
athugunar koma þegar skaðabótaábyrgð hins opinbera
vegna þjónustusamnings er athuguð. Lagaákvæði um rétt
til heilbrigðisþjónustu á sjúkrahúsi myndu vera grundvöllur
þjónustusamnings um sjúkrahús og þeim verða gerð skil
fyrst. Því næst verður fjallað um hvers konar samningur
þjónustusamningur er. Því næst um hvernig ábyrgð heil-
brigðisstarfsmanna er háttað og hvernig ríkið hefur borið
ábyrgð á mistökum þeirra. Loks verður fjallað um skaða-
bótaábyrgð ríkisins vegna þjónustusamninga.
Réttur til heilbrigðisþjónustu
í 1. mgr. 1. gr. laga um heilbrigðisþjónustu nr. 97/1990
segir: „Allir landsmenn skulu eiga kost á fullkomnustu
heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita
til verndar andlegri, líkamlegri og félagslegri heilbrigði."
Þetta er áréttað í 1. mgr. 3. gr. laga um réttindi sjúklinga nr.
74/1997. Ákvæðið kom fyrst í lög þegar fyrstu lög um
heilbrigðisþjónustu nr. 56/1973 voru sett. í greinargerð
með frumvarpi því sem varð að þeim lögum segir að í því
felist stefnuyfirlýsing.1 2 Með stefnuyfirlýsingu verður að ætla
að átt sé við að hverju er stefnt með lögunum, að tilgangur
laganna sé að tryggja landsmönnum öllum fullkomnustu
heiibrigðisþjónustu. Sé ákvæðið skýrt í samræmi við
1 Helle Bodker Madsen, Patientbehandling og forvaltningsret, bls. XI.
2 Alþingistíðindi 1972 - 1973, A - deild, bls. 1183.
3 Davíð Þór Björgvinsson, Lögskýringar, bls. 94.
tilgang sinn, má segja að skýra eigi það svo, að tilgangi
ákvæðisins eða laganna í heild verði sem best náð.
Ákvæði af þessu tagi hafa misjafnt gildi og stundum er
afar óljóst hvaða áhrif þau hafa á raunverulega réttarstöðu
aðila og að hvaða marki þau binda hendur stjórnvalda eða
annarra sem annast lagaframkvæmd. Þótt almennt megi
segja að slík ákvæði hafi lítið sjálfstætt gildi í þeim skilningi
að aðilar geti byggt á þeim rétt geta þau haft ótvírætt gildi
við skýringu á öðrum ákvæðum laganna ef á reynir.3
í 34. gr. laga um almannatryggingar nr. 117/1993 segir:
„Hverjum þeim sem sjúkratryggður er skv. 32. gr. skal
tryggð ókeypis vist að ráði læknis í sjúkrahúsum, þar með
talið fæðingarstofnunum, sbr. þó 35. og 39. gr. eða ákvæði
sérlaga. Sjúkrahúsvist skal tryggð eins lengi og nauðsyn
krefur ásamt iæknishjálp og lyfjum og annarri þjónustu sem
sjúkrahúsið veitir." Það er iögbundið skilyrði að vera sjúkra-
tryggður til að njóta réttar til ókeypis vistar í sjúkrahúsi. Með
„ókeypis" er átt við að ekki er heimilt að krefjast greiðslu
fyrir þjónustu sem veitt er á sjúkrahúsi. Samkvæmt reglu-
gerð nr. 340/1992 um ferliverk, sem á stoð í 2. mgr. 43. gr.
laga um almannatryggingar nr. 117/1993, er ferliverk skil-
greint sem læknismeðferð sem sjúklingum er veitt á lækna-
stofum eða á sjúkrahúsum og krefst ekki innlagnar á
sjúkradeild nema í undantekningartilvikum, sbr. 1. gr. reglu-
gerðar nr. 340/1992. Fyrir ferliverk greiðir sjúklingur gjald í
samræmi við reglugerð um hlutdeild sjúkratryggðra í
kostnaði vegna heilbrigðisþjónustu og gildir þá einu þótt
næturdvöl kunni að reynast nauðsynleg í einstökum tilvik-
um. Þetta hefur verið túlkað svo að sjúklingur geti legið allt
að sólarhring á sjúkrahúsi án þess að um innlögn, eða vist,
sé að ræða. Innan þessara tímamarka er heimilt að taka
gjald fyrir þá þjónustu sem veitt er.
Þegar könnuð eru ákvæði í almannatryggingalögum og
lögum um heilbrigðisþjónustu, sem tryggja rétt til heil-
■ Guðríður A. Kristjánsdóttir lauk prófi í
tannlækningum frá Háskóla íslands
1993 og útskrifast frá lagadeild
Háskóla íslands í júní 2001. Hún
starfar í lögfræðideild Landsbanka
íslands hf.
206
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 77. árg. 2001