Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2001, Blaðsíða 55

brigðisþjónustu á sjúkrahúsi, sést að þau eru svo almennt
orðuð að á þeim verður ekki byggð krafa um beinan rétt til
meðhöndlunar. Þróun lagasetningar á sviði heilbrigðisþjón-
ustu hefur verið sú að skýra hvaða reglur gildi um sam-
band læknis/annarra heilbrigðisstarfsmanna og sjúklings
en ekki í þá átt að skýra hvaða rétt einstaklingur eigi á
hendur hinu opinbera um þjónustu.4
Þjónustusamningur
Lagaheimild til að gera þjónustusamning er í 30. gr. laga
nr. 88/1997 um fjárreiður ríkisins. 1. mgr. 30. gr. fjárreiðu-
laganna heimilar einstökum ráðherrum, með samþykki
fjármálaráðherra, að gera verksamninga og samninga um
rekstrarverkefni til lengri tíma en eins árs við þá ríkisstofn-
un sem sinnt hefur verkefninu, aðrar ríkisstofnanir, sveitar-
félög eða einkaaðila enda sé áætlað fyrir verkefninu í
fjárlögum. Með rekstrarverkefni er átt við afmarkaða
rekstrarþætti eða rekstur ríkisstofnunar í heild sinni vegna
viðfangsefna eða þjónustu sem ýmist er kveðið á um í
lögum að ríkið skuli veita og standa undir kostnaði af eða
eru liðir í því að ríkisaðili geti rækt hlutverk sitt. Ákvæðið
felur í sér almenna heimild fyrir ráðherra, sem rekstrar-
verkefnið heyrir undir, til að fela það einkaaðilum, með
samþykki fjármálaráðherra. Með hliðsjón af markmiðum
ákvæðisins, orðalagi þess svo og ummælum í lögskýr-
ingargögnum virðist ákvæðið fela í sér að heimilt er að fela
einkaaðilum að rækja þann hluta opinberrar stjórnsýslu
sem nefndur er þjónustustarfsemi.5
í greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögum nr.
88/1997 um fjárreiður ríkisins segir í athugasemdum með
30. gr. að áherslur í stjórnun ríkisrekstrar hafi tekið breyt-
ingum á undanförnum árum. í stað þess að líta á stofnanir
sem rekstrareiningu hefur athygli beinst meira að þeim
verkefnum eða rekstrarþáttum sem ríkið annast. Litið er til
þess hvernig þau eru leyst, hagkvæmni í vinnubrögðum,
skilvirkni þjónustunnar, tilgangi verkefnisins og svo fram-
vegis. Samhliða þessu hefur ábyrgð á framkvæmdaatrið-
um verið færð til stofnana og þær hvattar til aukins
sjálfstæðis í rekstri og um ákvarðanir. Þá er einnig gerð
krafa um að auka útboð ýmissa rekstrarverkefna, sbr. lög
nr. 52/1987 um opinber innkaup og reglugerð nr.
302/1996 um innkaup ríkisins. Þessar breytingar hafa leitt
4 Helle Bodker Madsen, Patientbehandling og forvaltningsret, bls. 4.
5 Páll Hreinsson, Þjónustusamningar við einkaaðila skv. 30.gr. laga nr.
88/1997 um fjárreiður ríkisins, kennslugögn í stjórnsýslurétti III við laga-
deild Háskóla íslands.
6 Alþingistíðindi 1996 - 1997, A - deild, bls. 874.
7 Lagt fyrir Alþingi á 120. löggjafarþingi 1995 - 1996.
8 Alþingistíðindi 1995 - 1996, A - deild, þls. 3580.
9 Alþingistíðindi 1996 - 1997, A - deild, bls. 860 - 861.
10 Arnljótur Björnsson, Bótaábyrgð heilbrigðisstétta og sjúkrastofnana, bls.
231.
" Bo von Eyben o.fl., Lærebog i erstatningsret, bls. 4.
til þess að þjónustusamningum hefur fjölgað en venjulega
ná þeir út yfir fjárlagaárið og eru til nokkurra ára. Bæði
þekkist að slíkir samningar séu gerðir við einkaaðila,
sveitarfélög eða innan ríkisins.6 Árið áður en fjárreiðulögin
voru samþykkt var lagt fram frumvarp til laga um þjónustu-
samninga og hagræðingu í ríkisrekstri, það dagaði uppi.7 í
fyigiskjali 1 frá fjárlagaskrifstofu fjármálaráðuneytisins sem
fylgdi frumvarpinu um þjónustusamninga segir að þjón-
ustusamningar séu samningar um kaup á þjónustu við
landsmenn sem kostuð er af almannafé. Slíka samninga
geta ráðuneyti ýmist gert við ríkisstofnanir eða aðila utan
ríkisins. Þjónustusamningur við aðila innan og utan ríkisins
eigi margt sameiginlegt. Sá reginmunur er þó á að ríkið
beri ótakmarkaða ábyrgð á stofnunum ríkisins en ekki á
starfsemi annarra aðila þótt þeir veiti þjónustu sem kostuð
er af ríkinu. Þessi munur lýsir sér í efnisatriðum samninga.8
Þegar frumvarp til laga um fjárreiður ríkisins var lagt fram
var ákveðið að fella efni frumvarps til laga um þjónustu-
samninga inn í 30. gr. laga um fjárreiður ríkisins.9
í 30. gr. fjárreiðulaga eru notuð hugtök eins og samn-
ingur um rekstrarverkefni, verktaki, verkkaupi og verksali.
Af tilvitnuðum ummælum í greinargerð með 30. gr. og
orðalagi ákvæðisins má vera Ijóst að markmiðið er að
heimila gerð samninga sem fela í sér sjálfstæða verktöku.
Reglur um skaðabótaábyrgð heilbrigðisstarfsmanna
Bótaábyrgð heilbrigðisstarfsmanna fer eftir almennum
reglum um skaðabætur utan samninga.10 Samkvæmt
almennum reglum skaðabótaréttarins gildir sakarreglan
um ábyrgð þeirra vegna mistaka í starfi. Samkvæmt henni
þarf heilbrigðisstarfsmaður að sýna af sér sök til að verða
skaðabótaskyldur vegna tjóns sem sjúklingur verður fyrir.
1. janúar 2001 tóku gildi lög nr. 111/2000 um sjúkl-
ingatryggingu. Þau breyta reglum um ábyrgð heilbrigðis-
starfsmanna en samkvæmt þeim stofnast skaðabótaréttur
óháð sök heilbrigðisstarfsmanns. Almennar reglur skaða-
bótaréttarins halda gildi sínu utan gildissviðs laganna. Þó
telja verði líklegt að síður reyni á bótaskyldu samkvæmt
almennum reglum skaðabótaréttarins þá takmarkast bóta-
réttur samkvæmt lögunum við fimm milljónir króna fyrir
hvert einstakt tjón. Það getur því áfram reynt á sakarregl-
una og regluna um vinnuveitandaábyrgð. Það má líta á
lögfestar sérreglur um skaðabótarétt sem hlutlægar
ábyrgðarreglur en gildissvið verndarinnar veltur á hvernig
löggjöfin afmarkar tjón sem undir lögin falla."
Skaðabótaábyrgð ríkisins
Almennt
Álitaefnið er hvaða réttarsamband þarf milli ríkis og
tjónvalds svo að ríkið verði skaðabótaskylt. Réttarsam-
band milli ríkis og tjónvalds getur verið margs konar. Ekki
nægja þó hvaða tengsl til bótaskyldu. Þó að ríkið greiði
alfarið fyrir þjónustu eins og til dæmis læknisþjónustu á
207
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 77. árg. 2001