Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2004, Blaðsíða 11

öld setti Dewey fram hugmyndir um lærdóm
af reynslunni. Þar var lærdómi af reynslunni
skipt í lærdóm vegna viðfangsefnisins sjálfs og
í lærdóm vegna hugarvinnu eða ígrundunar sem
tengdist viðfangsefninu. Dewey taldi jafnframt
að fólk lærði mest á því að velta viðfangsefninu
og áhrifum þess fyrir sér (Powell, 1998). Að
mati Mezirow (1981) á ígrundun sér einungis
stað þegar einstaklingurinn lærir eitthvað sem
síðan veldur því að hann fær nýja sýn á viðfangs-
efnið. Bent hefur verið á að það sé ekki reynslan
sjálf sem efli lærdóm eða færni heldur sé það
ígrundunin um atburðinn sem sé undirstaða
lærdómsins (Schön, 1987). Hjúkrunarfræðingar;
þurfa að geta tengt saman fræðilega þekkingu
og reynslu úr starfi en það eykur faglega færni
og fagþróun viðkomandi. Benner (1984) álítur
ígrundun forsendu þess að þróa innsæi sem aftur
er undirstaða þess að hjúkrunarfræðingar verði
góðir fagmenn.
Igrundun
Igrundun er samtvinnuð úr vitsmunalegum og til-
finningalegum þáttum, en oft eru það tilfinning-
arnar sem valda því að ígrundun á sér stað. Johns
(2002) álítur lærdómsríkast fyrir hvern einstakl-
ing ef atburður hefur vakið tilfinningar en hann
telur vel hægt að rýna í venjubundna vinnu og oft
gagnist það skjólstæðingum vel. Almennt er talið
að ígrundunarferlið innihaldi þrjú stig. Fyrsta
stigið, eða það sem kemur ígrunduninni af stað,
eru tilfinningar, eitthvað óvænt gerist, oft líður
hjúkrunarfræðingi sérstaklega vel eða illa eftir
eitthvert atvik. Það leiðir til annars stigsins, að
hann gerir gagnrýna greiningu á atburði þar sem
skoðaðar eru tilfinningar, þekking og hugmyndir
um atburðinn á uppbyggilegan hátt. Þriðja stigið
felst í því að viðhorf fagmannsins til viðfangs-
efnisins breytast (Atkins og Murphy, 1993;
Palmer, Burns og Bulman, 1994). Mezirow
greinir þrjár tegundir ígrundunar. Einfaldasta
formið er þáttaígrundun (content reflection) og
þar er spurt „hvað“ og lýsir þessi tegund ígrund-
unar viðfangsefninu. Næst er ferlisígrundun
(process reflection) en þar er vinnulag skoðað
og spurt er „hvernig". Þriðja stigið er gagnrýnin
ígrundun (critical reflection) sem snýst um
„hvers vegna“ og viðfangsefnið er grandskoðað
(Spencer og Newell, 1999). Mezirow (1981)
telur að ígrundun eigi sér eingöngu stað þegar
fólk efast um gildi fyrri þekkingar, þetta kallar hann í seinni
skrifum gagnrýna ígrundun. Undir þessi sjónarmið tekur
Greenwood (1998) sem álítur að til þess að sem mestur
lærdómur náist við ígrundun þurfi sá sem ígrundar að setja
spurningarmerki við gildismat, áskapað hlutverk og félagsleg
■ samskipti í víðri merkingu. Það hvetur hjúkrunarfræðinga til
að rýna í að þeir eru að hjúkra fólki í umhverfi sem einatt er
byggt upp samkvæmt læknisfræðilegu líkani og velta fyrir sér
hvernig það mótar störf þeirra. Fram kom í rannsókn Glaze
(2001) að hjúkrunarfræðingarnir (n= 14) greindu við ígrundun
uppbyggingu heilbrigðiskerfis og áhrif uppbyggingarinnar á
störf þeirra og veitti það þátttakendum aukið þor til að takast
á við breytingar á starfsumhverfi.
Mismunandi leiðir til ígrundunar
Schön (1987) telur tvær leiðir til ígrundunar, ígrundun við
athöfn og ígrundun eftir athöfn. ígrundun við athöfn á sér
stað við athöfnina sjálfa og hefur áhrif á hvaða ákvarðanir eru
teknar og hvaða hjúkrun er veitt. Fræðimenn halda því fram
að unnt sé að greina vandamál sem koma upp við athöfn og
leysa þau samtímis. Það er að segja hjúkrunarfræðingur breytir
meðferð sinni á staðnum út frá viðbrögðum sjúklingsins. Þetta
getur þó verið erfitt, því aðstæður sem upp koma eru venjulega
ekki nákvæmlega þær sömu og hjúkrunarfræðingurinn hefur
reynt áður. Hæfur hjúkrunarfræðingur á að geta greint á milli,
blandað saman og notað viðbrögð frá öðrum aðstæðum þegar
hann ákveður hvernig hann telur best að leysa viðkomandi
viðfangsefni. Igrundun á eftir athöfn á sér stað þegar athöfn
er lokið og viðkomandi rýnir í viðfangsefnið. Hann skoðar
hvað gekk vel og hvað ekki. Hann reynir að greina og komast
að hvaða þekkingu hann notaði með því að greina eða útskýra
atburðinn nánar. Hinn ígrundandi hjúkrunarfræðingur hugsar
um hvort hægt hefði verið að framkvæma eða taka á aðstæðum
á annan hátt og hvaða þekkingu hann hefði þá notað (Johns,
2002; Schön, 1987). Greenwood (1998) heldur því fram að
Schön hafi láðst að greina hve mikilvægt er að nota ígrundun
áður en athöfn á sér stað. Þegar einstaklingurinn ígrundar áður
en hann framkvæmir athöfn greinir hann hvernig best er að
taka á viðfangsefninu og hverju hann ætli sér að ná fram með
gjörðum sínum. Rýni áður en framkvæmd hefst getur dregið
úr hættu á mistökum auk þess sem hún gefur tækifæri til að
ræða við samstarfsfólk um viðfangsefnið. Allir geta lært af
samræðum við samstarfsfólk en viss hætta er á að samræður-
nar ýti ekki við ríkjandi gildismati og leiði ekki af sér gagnrýna
ígrundun. Þessi skoðun fær byr frá rannsókn Teekmans (2000)
meðal 10 hjúkrunarfræðinga en þar var ígrundun mest notuð
til að lýsa hjúkrunaraðgerðum og skipuleggja þær fremur en að
auka við þekkingu og ýta við ríkjandi viðhorfum og gildismati.
Tímarit hjúkrunarfræöinga 3. tbl. 80. árg. 20041