Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2004, Síða 22

Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að neysla goss og svala-
drykkja var 2,5 dl að meðaltali á dag. Þar sem niðurstöðurnar
sýna aðallega hversdagsneyslu er neysla gosdrykkja að meðal-
tali yfir vikuna sennilega meiri. Þrátt fyrir það drukku um 65%
barnanna gos þessa daga. Nýlegar rannsóknir benda til að
neysla á sykruðum gosdrykkjum tengist offitu barna (Ludvig
o.fl., 2001; Raben o.fk, 2002). Talið er að skýra megi tengslin
með því að töluvert mikið er hægt að drekka af sykruðum vökva
án þess að viðkomandi verði saddur eða finni fyrir orkunni sem
hefur verið innbyrt (Bray o.fl., 2004). Onnur skýring, sem
líklega fer samhliða hinni fyrri, er hreinlega að mikil hækkun
blóðsykurs, mikil glýkemíuhleðsla, sem fylgir gosdrykkju, leiði
til insúlínsveiflu og lágs blóðsykurs og að lokum frekar til
hungurtilfinningar en mettunar (Roberts, 2000). Ný lcönnun
Manneldisráðs sýnir að aldurshópurinn 15-19 ára drekkur
mjög mikið magn af gos- og svaladrykkjum, sérstaklega piltar,
eða tæplega 900 gr á dag (Laufey Steingrímsdóttir o.fl., 2003).
Jafnvel þótt 11 ára börn drekki ekki eins mikið af þessum
drykkjum og 15-19 ára einstaklingar er gild ástæða til að reyna
að sporna við óþarflega mikilli neyslu sætra drykkja áður en í
óefni er komið. Hér gegna foreldrar svo ungra barna megin-
hlutverki en einnig getur skólinn sett ákveðnar takmarkanir
varðandi sæta drykki.
Það er athyglisvert að vatnsdrykkja mælist minni en gos- og
svaladrykkjaneysla, eða 170 gr á dag af vatni sem nær ekki
einu glasi. Vatnsdrykkja er svipuð nú og í könnun á mataræði
ungs skólafólks 1994 (p>0,05) (Laufey Steingrímsdóttir o.fl.,
1994). Vatn er mikilvægur hluti af hollu mataræði og vitað er
að hæfileg vatnsdrykkja eykur vellíðan ytir daginn (Whitney
og Rolfes, 1999). Vatn er einnig sá drykkur auk mjólkurinnar
sem ekki hefur slæm áhrif á tennur (Þorbjörg Jensdóttir o.fk,
2002). Frá manneldissjónarmiði mætti vatnsdrykkja gjarnan
vera meiri, ekki síst þar sem íslenska vatnið er ódýrt og laust
við mengun. I þjóðfélagi, þar sem ofþyngd er að aukast, einnig
meðal barna (Brynhildur Briem, 1999), er sérstaklega mikil-
vægt að hvetja til vatnsdrykkju þar sem vatn gefur ekki hitaein-
ingar, en mikill fjöldi hitaeininga, stundum án næringarefna,
getur safnast hratt upp við gos- og svaladrykkjaneyslu (Ludvig
o.fk, 2001). Hvetja ætti börn til vatnsdrykkju en ekki eru
gefnar opinberar ráðleggingar um það magn sem æskilegt er,
en vatn er að finna í öllum mat og drykk.
Hreinn ávaxtasafi getur verið mikilvægur hluti af hollu matar-
æði, sérstaklega hjá einstaklingum sem ekki eru duglegir að
borða ávexti og grænmeti en það virðist eiga við um meirihluta
íslenskra barna (Margaret Ospina, 2003). Heilir ávextir eru þó
betri en ávaxtasafi því þar með fást trefjarnar og þau hollefni
sem þeim fylgja. Mikil safaneysla eða mikið meira en 1-2 glös
á dag er heldur ekki af því góða frekar en mjólkurþamb, m.a. út
af því að ávaxtasafi er jafnorkumikill og gosdrykkir. Það má þvf
segja að hin hóflega safaneysla þessa aldurshóps,
sem er rúmlega 1 dl á dag, sé innan skynsamlegra
marka en þó voru það einungis 55% barnanna
sem drukku safa skráningardagana. Safadrykkja
er svipuð og í eldri könnun á mataræði ungs
skólafólks (p>0,05) (Laufey Steingrímsdóttir
o.fl., 1994). Afram þarf að hvetja þennan hóp
til að neyta ávaxta og grænmetis á fjölbreyttu
formi og minna þar með á safann umfram sætu
drykkina.
Helstu takmarkanir rannsóknarinnar eru að um
er að ræða hversdagsneyslu barnanna þar sem
85% skráningardaga voru virkir dagar, mánudagar
til fimmtudaga, en líklegt má telja að neysla á\
t.d. gosdrykkjum sé meiri um helgar en á virkum1
dögum. Niðurstöðurnar eiga einnig einungis við
börn í Reykjavík en í rannsókn Manneldisráðs
kom fram ákveðinn munur á mataræði milli lands-
hluta (Laufey Steingrímsdóttiro.fl., 1994) sem þó
virðist fara minnkandi (Laufey Steingrímsdóttir
o.fl., 2003; Laufey Steingrímsdóttir o.fk, 1991).
Við allan samanburð á niðurstöðum þessarar
rannsóknar og niðurstöðum rannsóknar á matar-
æði skólabarna frá 1992-1993 er mikilvægt að
hafa í huga að mismunandi rannsóknaraðferðir
voru notaðar. Byggðist fyrri rannsóknin á sólar-
hringsupprifjun en hér er um að ræða skráningu,
en sólarhringsupprifjun hefur tilhneigingu til
að gefa hærri tölur um neyslu en skráning sem
fremur hefur tilhneigingu til vanmats (Gibson,
1990). Báðar aðferðir eru álitnar góðar fræðilega
miðað við tilgang rannsóknarinnar og aldur þátt-
takenda (Gibson, 1990) en það vill brenna við að
rannsóknir á mataræði séu ekki rétt gerðar. Þetta
getur haft veruleg áhrif á niðurstöður næringar-
fræðilegra rannsókna og jafnvel gert þær mark-
lausar með öllu.
Það er mikilvægt að nota rannsóknir sem þessa
til að skoða hvar skórinn kreppir að og þær má
nota til að skipuleggja aðgerðir sem meðal annars
skólahjúkrun og heilsugæsla ættu að sinna ásamt
foreldrum, forráðamönnum og skólasamfélaginu.
Gera þyrfti frekari rannsóknir á hvaða þættir það
eru í umhverfi barnanna sem stjórna neyslunni.
Víst er þó að fræðsla til skólabarna og forráð-
amanna þeirra um hollt mataræði og mikilvægi
þess fyrir heilsuna er nauðsynleg til að stuðla
að hollum matarvenjum, bæði í barnæsku og til
frambúðar. Skólar og heilsugæsla geta frætt for-

Timarit hjúkrunarfræöinga 5. tbl. 80. árg. 2004