Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2006, Blaðsíða 43

RITRÝNDAR FRÆÐIGREINAR
helmingur hafði orðið drukkinn um ævina samanborið við
tæplega 2/3 í könnunum á árunum 1995-1999. Neysla
ólöglegra vímuefna í þessum aldurshópi hefur verið tiltölulega
lítil hér á landi og er þá aðallega um neyslu kannabisefna að
ræða. Þó skipum við okkur ekki í hóp neysluminnstu þjóða í
Evrópu að þessu leyti.
Ofangreindar rannsóknir hérlendis og erlendis sýna að forvarnir
gegn áfengi og vímuefnum geta skipt miklu máli og því
mikilvægt að ná til foreldra og barna með markvissri fræðslu
þegar á meðgöngu og strax eftir fæðingu. Heilsugæslan nær
til allra landsmanna og er heilsuvernd eitt mikilvægra hlutverka
hennar, þ.m.t. forvarnir gegn áfengis- og vímuefnaneyslu
samkvæmt 19. grein laga um heilbrigðisþjónustu nr. 97/1990
(Alþingi, 1990). Til heilsuverndar teljast m.a. mæðravernd, ung-
og smábarnavernd og skólaheilsugæsla. Nánast allar verðandi
mæður og margir verðandi feður koma í mæðravernd, nánast
öll börn í landinu koma með öðru eða báðum foreldrum sínum
í ung- og smábarnavernd og í grunnskóla hafa börnin aðgang
að skólahjúkrunarfræðingi og skólalækni (Geir Gunnlaugsson,
2005). Þessi nánd heilsugæslunnar við börn og fjölskyldur í
landinu gefur einstaka möguleika á forvarnastarfi en þar gegna
hjúkrunarfræðingar mikilvægu hlutverki (Caley o.fl., 2006).
Fræðsla er mikilvægur þáttur mæðraverndar, ung- og
smábarnaverndar og skólaheilsugæslu. Á þessu tímaskeiði eru
foreldrar oftast jákvæðir fyrir því að skapa börnum sínum gott
og öruggt umhverfi. í Ijósi þessa var könnun framkvæmd meðal
heilsugæslustarfsfólks sem sinnir heilsuvernd. Markmið hennar
var að kanna viðhorf starfsmanna til hvernig staðið er að
fræðslu um áfengi og vímuefni í daglegu starfi heilsugæslunnar
hér á landi og koma með tillögur um á hvern hátt hægt sé að
styðja við og efla hana.
Á spurningalistanum voru 15 spurningar. Reynt var að komast
að hvort og hvenær fyrrnefndar fagstéttir veittu fræðslu
um áfengi og vímuefni, hvernig þær mætu þekkingu sína,
hvaða fræðsluaðferðir og fræðsluefni þær nýttu sér og hvort
fræðsluefnið væri hentugt. Eftir því sem við átti var notaður
fimm stiga Likert-kvarði frá mjög oft til mjög sjaldan.
Öll rannsóknargögn voru skráð í FileMaker Pro (útgáfu 5.5)
fyrir Windows en flutt yfir og unnin í SPSS-gagnagrunni (útgáfu
11) fyrir Windows. Myndir og töflur voru unnar í Excel fyrir
Windows.
Niðurstöður
Við undirbúning rannsóknarinnar kom í Ijós að bæklingar, sem
starfsfólk heilsuverndar notaði, voru Vímuefni og meðganga
(Áfengis og vímuvarnaráð, 2002), sem var nýútgefinn,
Áfengi andstæðingur afreka (Þórdís Gísladóttir og Þráinn
Hafsteinsson, 2000) og Greining á áfengisneyslu og ráðleggingar
til handa sjúklingum (Samtök áhugafólks um áfengis- og
vímuefnavandann, 2006). Einnig benti fagfólk á vefsíðurnar
landlaeknir.is, doktor.is, forvarnir.is og vimuvarnir.is.
Alls svöruðu 116 heilbrigðisstarfsmenn spurningalistanum og í
töflu 1 másjáskiptingu eftir fagsviði og starfshlutfalli. Samkvæmt
upplýsingum landlæknisembættisins má gera ráð fyrir að um
420 fagaðilar hafi sinnt mæðravernd, ung- og smábarnavernd
og skólaheilsugæslu á þessum tíma. Þar sem margir störfuðu
á fleiru en einu af ofangreindum heilsuverndarsviðum var
samanlagður fjöldi innan sviða hærri en heildarfjöldi svarenda.
Meirihluti svarenda starfaði í minna en 20% starfshlutfalli á
hverju heilsuverndarsviði nema hjúkrunarfræðingar í ung- og
smábarnavernd og skólaheilsugæslu (tafla 1).
Aðferðafræði Tafla 1. Fjöldi svarenda eftir fagstétt, heilsuverndarsviði og
Söfnun gagna fór fram á tímabilinu júlí 2002 til febrúar 2003. starfshlutfalli.
Notuð var lýsandi aðferðafræði. Til undirbúnings rannsókninni Starfshlutfall
var haft samband við fagfólk innan sem utan heilsugæslunnar Heilsuverndarsviö Fjöldi Miðgildi Meðaltal
með þekkingu á fræðslu um áfengi og vímuefni. Kannað var n (%)
hvernig staðið væri að fræðslu og hvað væri til af fræðsluefni Mæðravernd 13 (16) 0.20 0,23
um áfengi og vímuefni til notkunar í daglegu starfi. Fljúkrunarfr. Ung-og smábarnavernd 60 (76) 0,40 0,41
Spurningalisti var saminn á grundvelli fenginna upplýsinga og (N=79) Skólaheilsugæsla 32 (41) 0,30 0,34
Mæðravernd 17 (100) 0,20 0,27
sendur í nóvember 2002 til lækninga- og hjúkrunarforstjóra
allra 57 heilsugæslustöðvanna á landinu. Þeir voru beðnir um Ljósmæöur Ung- og smábarnavernd 6(35) 0,20 0,2
að fjölfalda spurningalistann og dreifa til hjúkrunarfræðinga, Ijósmæðra og lækna sem sinntu mæðravernd, ung- og (N=17) Skólaheilsugæsla 1 (6) 0,15 0,15
Mæðravernd 15 (75) 0,02 0,05
smábarnavernd og skólaheilsugæslu. Þessi aðferð var valin
þar sem starfssvið starfsfólks heilsugæslunnar er mismunandi Læknar Ung- og smábarnavernd 18 (90) 0,02 0,02
og spannar öll svið heilsuverndarstarfsins, sérstaklega á landsbyggðinni þar sem tenging við sjúkrastofnanir er oft (N=20) Skólaheilsugæsla 14 (70) 0,02 0,03
mikil. Tvívegis var sent út ítrekunarbréf, þremur og sex vikum
seinna. Þar sem spurningalistinn var án persónugreinanlegra
upplýsinga og hver og einn réð hvort hann tæki þátt og sendi
inn listann, var hver innsendur listi tekinn sem samþykki fyrir
þátttöku.
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 4. tbl. 82. árg. 2006
41