Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2006, Blaðsíða 45

RITRÝNDAR FRÆÐIGREINAR
Umræða
Niðurstöður þessarar könnunar benda til þess að
hjúkrunarfræðingum, læknum og Ijósmæðrum finnist áfengis-
og vímuvarnir vera mikilvæg forvarnaverkefni innan heilsu
gæslunnar hvort sem er í mæðravernd, ung- og smábarnavernd
eða skólaheilsugæslu. Mikilvægara þótti að veita slíka fræðslu í
mæðravernd og skólaheilsugæslu en í ung- og smábarnavernd.
Læknar og Ijósmæður töldu þekkingu sína góða andstætt því
sem hjúkrunarfræðingar gerðu, en allir óskuðu þó eftir meiri
fræðslu um málaflokkinn. Aftur á móti þótti skorta viðeigandi
fræðsluefni til notkunar í daglegu starfi og þá sérstaklega
fyrir einstaklings- og fjölskyldufræðslu sem þótti hentugasta
fræðsluaðferðin. Mikilvægast þótti að efla forvarnastarfið
gagnvart börnum og unglingum.
Þessar niðurstöður eru í samræmi við rannsóknir erlendis.
í ástralskri rannsókn, þar sem könnuð var þekking og
viðhorf heimilislæknanema til fræðslu um áfengi og vímuefni,
kom fram að 99% þátttakenda töldu það vera innan síns
verkahrings að kanna áfengis- og vímuefnanotkun sjúklingá
og 95% töldu vandamál tengd neyslunni vera innan síns
verkahrings (Roche o.fl. 1996). í sænskri rannsókn töldu
læknar og hjúkrunarfræðingar það vera hlutverk sitt að
spyrja og fræða um áfengi og vímuefni en tæplega helmingur
hjúkrunarfræðinganna taldi að einstaklingurinn brygðist illa við
spurningum um áfengisneyslu (Johanson o.fl., 2002). í sömu
rannsókn kom fram að bæði hjúkrunarfræðingar og læknar
töldu þekkingu sína þokkalega. Þó töldu læknar sína þekkingu
meiri og er það í samræmi við okkar niðurstöður þar sem
hjúkrunarfræðingar töldu sig hafa mun lakari þekkingu en bæði
læknar og Ijósmæður gerðu.
Stærsti hluti svarenda var í mjög lágu starfshlutfalli innan hvers
heilsuverndarsviðs. Athyglisvert er að þeir sem voru í hærra
stöðuhlutfalli (>20%) sögðust veita fræðslu mjög oft eða oft
í starfi sínu, mun oftar en þeir sem voru í lægra stöðuhlutfalli.
Með auknu starfshlutfalli fagaðila í heilsuvernd virðast því
gefast tækifæri til að efla fræðslu um áfengis- og vímuvarnir.
Algengt er að allt fagfólk heilsugæslustöðva sínni öllum
þáttum heilsuverndar. í Ijósi þess og niðurstaðna þessarar
rannsóknar mætti velta því fyrir sér hvort endurskípulagning
verkefna fagfólks á heilsugæslustöðvum myndi styrkja faglegan
grunn heilsuverndarstarfsins. Með sérhæfingu starfsfólks á
hverri heilsugæslustöð gæfist hverjum og einum tækifæri til
að efla þekkingu sína í málaflokki á sínu áhugasviði, þ.m.t.
heilsufræðslu um áfengi og vímuefni. Þannig er t.d. mæit
með því í Svíþjóð að hver hjúkrunarfræðingur, sem sinnir
ung- og smábarnavernd, sjái að lágmarki um 25-30 nýbura
á ári til að viðhalda þekkingu sinni um vöxt og þroska þeirra
(Socialstyrelsen, 2001).
Samræmi virðist vera milli þess fræðsluefnis, sem til er innan
heilsugæslunnar, og svara fagstéttanna um hvort það sé
hentugt í daglegu starfi. Bæklingurinn Vímuefni og meðganga
var nýútkominn þegar rannsóknin var framkvæmd og kynning
meðal Ijósmæðra hafði farið fram á innhaldi hans. Þær
notuðu hann mikið enda töldu þær fræðsluefnið hentugt.
Hjúkrunarfræðingar voru hins vegar á öðru máli því einungis
fjórðungur þeirra taldi fræðsluefnið, sem þeir notuðu, hentugt.
Því virðist vanta gott fræðsluefni fyrir þá í forvarnarstarfi um
áfengis- og vímuefni. Fagstéttirnar voru nokkuð sammála
um að einstaklings- og fjölskyldufræðsla auk bæklinga væri
hentugasta fræðsluaðferðin. Það er mikilvægt að fagfólk
innan heilsugæslunnar fái þjálfun og fræðsluefni til að styðja
við daglegt starf sitt með foreldrum og börnum þeirra. í því
sambandi má nefna aukna þekkingu á árangursríkum aðferðum
til að fræða og styðja við foreldra og börn (Hall og Elliman,
2003; Nutbeam og Harris, 1999; van Mejel o.fl., 2004;).
Hlutfallslega voru hjúkrunarfræðingar og Ijósmæður jákvæðari
gagnvart myndböndum, veraldarvefnum og margmiðlun heldur
en læknarnir. Fram á síðustu ár hafa einstaklingsfræðsla,
fjölskyldufræðsla, bæklingar og myndbönd verið helsta fræðslu-
aðferðin innan heilbrigðisgeirans. Fagstéttir virðast ekki nýta
veraldarvefinn til fræðslu heldur notar almenningur hann til
upplýsingaöflunarum heilsutengd málefni (Escofferyo.fi., 2005;
VanBiervliet og Edwards-Schafer, 2004). Hér á landi hefur
Lýðheilsustöð byggt upp öfluga heimasíðu með aðgengilegri
heilsufræðslu fyrir almenning. Heilsugæsla landsins mætti ef til
vill efla starf sitt að þessu leyti, bæði hvað varðar upplýsingar
fyrir almenning en ekki síður að efla miðlun viðeigandi fræðslu
og stuðning við starfsfólk og þannig stuðla að símenntun
þeirra.
Hjúkrunarfræðingar, Ijósmæður og læknar vildu byrja á fræðslu
um áfengi og vímuefni sem fyrst á hverju heilsuverndarsviði
og síðan veita hana reglulega eða eftir þörfum. Rannsóknir
hafa sýnt að stuðningur og ráðgjöf á meðgöngu og fyrst eftir
fæðingu geta haft töluvert forvarnagildi varðandi áfengis- og
vímuefnanotkun síðar meir. I langtímarannsókn Olds o.fl.
(1998) heimsóttu hjúkrunarfræðingar ógiftar og illa stæðar
mæður mun oftar en ætlað var eða að meðaltali 9 sinnum
á meðgöngu og 23 sinnum fyrstu tvö æviár barnsins. 15
árum síðar kom í Ijós að börn þessara mæðra lentu minna í
útistöðum við lögreglu, reyktu minna og drukku minna áfengi
en samanburðarhópur sem ekki fékk slíkan stuðning.
Forvarnafræðsla um áfengi og vímuefni innan grunnskóla hefur
tekið miklum breytingum sl. 30 ár og árangur slíkrar fræðslu
verið rhetinn víða erlendis. Heildarniðurstaða á slíku mati sýnir
að þekking barna eykst en lítil áhrif verða á notkun áfengis- og
vímuefna ef fræðslan er eingöngu veitt í skólastofum (Tobler og
Stratton, 1997). Áherslan á forvarnafræðslu hefur því breyst úr
því að auka þekkingu barna yfir í að auka félagslega færni og
hafa áhrif á viðtekin viðhorf. í þessari þróun hefur fræðsla færst
úr því að vera eingöngu inni í skólastofum í það að gera foreldra
virka, nota fjölmiðla og virkja samfélagið í heild sinni. Foreldrar
og samfélagið eru fyrirmyndir barna og unglinga og leggja með
atferli sínu, skilaboðum og samskiptum grunn að hegðun barna
og unglinga. Þessi nýja áhersla hefur skilað árangri (Botvin,
2000; Flay, 2000; Svandís Nína Jónsdóttir o.fi., 2002).
Webster-Stratton og Taylor (2001) telja þau börn í mestri
hættu á að misnota áfengi og vímuefni á unglingsárum sem
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 4. tbl. 82. árg. 2006
43