Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2008, Blaðsíða 16

Kvenkyns læknar voru að meðaltali
með LÞS 23,9, sem telst kjörþyngd,
en karlar í læknastétt voru að meðaltali
með LÞS 25,9 sem telst ofþyngd. LÞS
fór hækkandi með aldrinum hjá læknum.
Þeir sem stunduðu reglulega líkamsrækt
höfðu lægri LÞS. Hlutfall of feitra var
hæst hjá báðum kynjum hjá þeim sem
aldrei stunduðu líkamsrækt.
Til umhugsunar
Margír hópar voru að meðaltali yfir
kjörþyngd og þyngd jókst marktækt
með hækkandi aldri hjá öllum nema
bændum. Líkamsrækt tengdist
lægri líkamsþyngdarstuðli hjá
læknum, flugfreyjum, kennurum
og hjúkrunarfræðingum almennt
en ekki hjúkrunarfræðingum á
öldrunarstofnunum. Ekki verður
séð að líkamlegt erfiði eða hreyfing í
vinnunni hafi marktæk áhrif. Munur á
meðaltali líkamsþyngdarstuðuls kvenna
í öldrunarþjónustunni, sem ætla má að
þurfi að taka líkamlega á í vinnunni, og
kyrrsetukonum í bönkum var aðeins 0,2.
Samkvæmt rannsókn Hólmfríðar
Þorgeirsdóttur o.fl. (2001) þyngdist
þjóðin markvert á árunum 1975-1994
og stór hluti var þá orðinn of þungur
eða of feitur. Á hinn bóginn sást ekki
að þyngdaraukningin hefði haldið áfram
næstu árin í hópi 30 ára og eldri ef
dæma má af niðurstöðum Sigríðar L.
Guðmundsdóttur o.fl. (2004) sem gerðu
rannsókn sína á árunum 2001-2003.
í báðum þessum rannsóknum voru
þátttakendur vegnir en ekki spurðir um
þyngd sína. Þetta vekur spurningar um
hvort þjóðin sé hætt að þyngjast. Sú
virðist alls ekki raunin, a.m.k. ef litið er til
yngri aldursflokka (Lýðheilsustöð, e.d.). í
rannsókn Manneldisráðs frá 2002 kom
einnig fram að miðað við niðurstöður frá
árinu 1990 er Ijóst að æ fleiri teljast yfir
æskilegri þyngd (Laufey Steingrímsdóttir
o.fl., 2003). Hjá körlum var aukningin
um 46% en minni aukning mældist hjá
konum. Um sjálfsmetna þyngd var að
ræða í rannsóknum Manneldisráðs. Bent
hefur verið á að líklega sé meiri skekkja
og vanmat í upplýsingum frá konum en
körlum um þyngdina þar eð niðurstöður
frá Hjartavernd, sem byggjast á vigtun
og hæðarmælingu Reykvíkinga, sýni
ekki svo mikinn mun kvenna og karla
(Hólmfríður Þorgeirsdóttir o.fl., 2001) og
ætla má að upplýsingar um þyngd séu
áreiðanlegri þegar fólk er vegið fremur en
spurt (Laufey Steingrímsdóttir, 2004).
Líkamsþyngdarstuðullinn fór marktækt
hækkandi eftir því sem leið á ævina hjá
öllum hópunum nema hjá bændum og
vekur það til umhugsunar um að fólk þurfi
að vera sérstaklega á varðbergi gagnvart
aukakílóunum þegar árin færast yfir.
„Fólk þarf að vera sér-
staklega á varðbergi gagn-
vart aukakílóunum þegar
árin færast yfir.“
Þegar niðurstöðurnar eru bornar saman
við niðurstöður sem sýna að ofþyngd og
offita er algengari meðal láglaunafólks
með skamma skólagöngu að baki
(Drewnowsky og Specter, 2004) og að
bilið milli ríkra og fátækra virðist vera
að breikka (Kark og Rasmussen, 2005)
er mikilvægt að leggja áherslu á að
hér er fjallað um hvaða starfshóp fólk
tilheyrir en ekki við hvaða efnahag það
býr. Starfshópur endurspeglar um margt
hvaða skólagöngu menn hafa en er
hins vegar varla mælikvarði á efnahag
hérlendis. Rannsóknir Tinnu Laufeyjar
Ásgeirsdóttur (2007) benda til minni
tengsla launa og heilsufars hérlendis en
víða annars staðar enda hafi skipting
tekna verið nokkuð jöfn á íslandi fram að
þessu. Misskipting hafi hins vegar færst
í aukana hérlendis á skömmum tíma og
búast megi við að það endurspeglist
í ójöfnu heilsufari þjóðfélagshópanna
þegar fram í sækir.
Athugun okkar bendir ekki til þess að
ofþyngd sé tíðari hér á landi meðal þeirra
sem vinna ófaglærð störf en t.d. meðal
embættismanna og stjórnenda en þetta
gæti breyst á komandi árum með meiri
reglulegri hreyfingu tiltekinna hópa.
Ekki er unnt að fullyrða um það hvers
vegna meðaltal líkamsþyngdarstuðuls var
lægst hjá flugfreyjum en geta má þess
til, að æskilegt sé talið að þær haldi sér
hæfilega þungum. Hjúkrunarfræðingar,
sem hafa menntun á heilbrigðissviði, og
kennarar, sem hafa m.a. það hlutverk að
fræða börn og unglinga, ættu að vera
meðvitaðri en margir aðrir um heilbrigða
lífshætti en það verður ekki séð ef litið er
til meðaltals LÞS í þeim hópum. Konur
í læknastétt virðast meðvitaðri á þessu
sviði.
Vafalaust er ekki nægileg þekking fyrir
hendi á erfða- og umhverfisþáttum,
sem kunna að skipta máli varðandi
offitu, en líklegir áhrifavaldar eru breyttir
þjóðfélagshættir með auknu framboði
á mat, aukinni bílaeign, tæknivæðingu
ýmissa starfa og meiri kyrrsetum.
Hólmfríður Þorgeirsdóttir o.fl. (2001) telja
að nærtækasta skýringin á aukinni offitu
hér á landi sé minni hreyfing fólks við
daglegar athafnir og störf. Samkvæmt
upplýsingum frá Hagstofu íslands hefur
erfiðisvinnustörfumfækkaðhlutfallslegaen
æ fleiri stunda kyrrsetustörf (Guðmundur
Jónsson og Magnús S. Magnússon,
1997). Hlutfall þeirra sem segjast hreyfa
sig reglulega í frístundum hefur á hinn
bóginn aukist til muna frá 1970 til 2000
samkvæmt upplýsingum frá Hjartavernd
(Hreyfing lengir lífið, 2000).
Bent hefur verið á að nauðsyn beri
til að líta á vinnutengda heilsu og
öryggi í víðara samhengi en að skoða
aðeins heilsufarsáhrif efnafræðilegra
og líkamlegra þátta í vinnuumhverfinu.
Hreyfing og hollt mataræði þarf að haldast
í hendur ef þeim árangri á að ná að halda
þyngdinni í skefjum. Atvinnurekendur
geta ekki neytt starfsmenn til neins en
þeir geta gert þeim auðveldara fyrir með
einföldum ráðum, til dæmis með því að
hafa greiðan aðgang að hollu mataræði,
hvetja þá til að nota stiga fremur en lyftur,
að hlaupa, ganga eða hjóla í vinnuna.
Atvinnurekendur geta Ifka lagt sitt af
mörkum með því að hafa aðgang að
sturtum á vinnustaðnum og stað þar sem
unnt er að geyma hjól, sjá starfsmönnum
fyrir aðgangi að líkamsræktarsal eða
veita líkamsræktarstyrki. Offita, reykingar
og skortur á hreyfingu virðast vera
sjálfstæðir áhættuþættir veikindafjarvista,
að teknu tilliti til heilsufarsástands og
vinnuumhverfis, en þessir áhættuþættir
eru venjulega hluti af flóknu lífsháttamynstri
sem tengjast ýmiss konar heilsuvá
(Allebeck og Mastekaasa, 2004).
14
Tímarít hjúkrunarfræðinga - 4. tbl. 84. árg. 2008