Ráðunautafundur - 15.02.2001, Blaðsíða 296

286
RRÐUNRUTflFUNDUR 2001
Asparryð
Halldór SveiTÍsson'. Guðmundur Halldórsson2, Guðríður G. Eyjólfsdóttir3
og Edda S. Oddsdóttir2
'Ranmóknastofnun landbúnaðarins
2Rannsóknastöó Skógræktar ríkisins
3Náttúrufrœóistofnun Islands, Akureyrarselur
YFIRLIT
Ryðsveppurinn Melampsora larici-populina fannst í fyrsta skipti hér á landi sumarið 1999. Útbreiðsla hans er
enn sem kornið er bundin við vestanvert Suðurland. Fljótlega kom í ljós að ólíkir asparklónar eru misviðkvæmir
fyrir þessum sjúkdómi. Sumarið 2000 var ráðist I að smita klónatilraun af ösp til þess að geta metið hvaða klónar
hafa mesta mótstöðu gegn ryði. Niðurstöðurnar sýna að marktækur munur er á milli ryðsæknustu klónanna og
þeirra sem standa sig best gegn ryðinu. Franthald verður á þessum rannsóknum á næsta ári.
UM RYÐSVEPPI
Ryðsveppir eru alþekktir sníkjusveppir á plöntum. Lífsferill þessara sveppa er flókinn og felur
í sér tvær, oft ólíkar hýsiltegundir. Sum stig sveppsins eru þá gjaman á jurtkenndri plöntu en
önnur á tré eða runna. Einnig þekkjast hýsilskipti á milli barrtrjáa og laufitrjáa eða runna. Á
landsvæðum þar sem annan hýsilinn vantar cr ferillimt einfaldari og fer þá aðeins frarn á
einum hýsli og virðist það vera tilfellið með marga íslenska ryðsveppi. Þetta katm að vera að-
lögun að stuttu og köldu sumri og fátæklegri flóru.
Sú ættkvísl ryðsveppa sem leggst á víði og ösp nefnist Melampsora á fræðimálinu. Á
villtum íslenskum víðitegundum (loðvíði, grávíði, gulvíði og grasvíði) virðist aðeins vera um
eina tegund ryðsveppa að ræða. tegundina Melampsora epitea. Að flestra áliti er þessi tegund
í rauninni eins konar safntegund og inniheldur marga smitrasa eða afbrigði sem áður fyrr voru
sum hver talin tegundir. I Svíþjóð virðist víðiryð þurfa lerki sem millihýsil en óvíst er um þátt
lerkis í lífsferli þessa ryðsvepps hér á landi. Á síðasta áratug hafa borist hingað til lands tvær
nýjar tegundir af Melampsora og leggst önnur á gljávíði en hin á ösp.
LÍFSFERILL ASPARRYÐS
Nokkrar tegundir ryðs fínnast á öspurn, en í Evrópu er tegundin Melampsora larici-populina
algengust og hefur á síðustu árum gert nokkurn usla í asparækt í Frakklandi og á Niður-
löndum. Lífsferill sveppsins er þannig að yfir sumarið lifir hann á ösp og myndar þar ryð-
bletti, en ryðið er í rauninni aragrúi gróa (ryðgró) sem berast með vindi á aðrar aspir og
mvnda þar enn meira ryð sem síðan dreifir sjúkdómnum enn frekar. Þegar líður að hausti
myndast í blöðunum dvalagró sem lifa yfir veturinn í föllnum blöðum. Um vorið spíra dvala-
gróin og mynda örsrná gró sem einungis geta smitað lerki. Barrnálar lerkisins smitast strax
við laufgun á vorin og á þeim myndast stig þar sem byrjun á kynæxlun á sér stað (tvíkjarna
stig) og síðan myndast svonel'nd skálagró sem berast yfir á ösp og smita hana. Þræðir
sveppsins vaxa síðan í nokkrar vikur inni í blöðum asparinnar og mynda síðan gróflekki eða
ryð sem brýst út í gegn um yfirhúðina á neðra borði blaðsins. Þar með er hringnum lokað.
ÚTBREIÐSLA HÉR Á LANDI
í byrjun ágúst 1999 greindist asparryð á alaskaösp í Hveragerði og skömmu síðar fannst ryðið