Dagblaðið Vísir - DV - 28.07.2017, Blaðsíða 14

14 Helgarblað 28. júlí 2017fréttir
M
ikil umræða hefur verið í
fjölmiðlum í Bandaríkjun­
um vegna dauðsfalla af
völdum ópíóíða. Bæði er
um að ræða misnotkun lyfja eins og
Oxycodone sem er ávísað af lækn­
um við svæsnum verkjum en einnig
ólöglegs heróíns.
Í ræðu sagði Barack Obama
frá því að fjórir af hverjum fimm
einstaklingum sem glíma við
heróínfíkn hafi byrjað fíkni­
vanda sinn á því að misnota lyfið
Oxycodone. Þegar fólk er komið í
mikinn fíknivanda vegna lyfjanna
er algengt að það leiti einnig í
heróín sem er ódýrara.
Óhugnanlegar tölur
Árið 2015 glímdu tvær milljónir
Bandaríkjamanna, tólf ára og eldri,
við alvarlega fíkn vegna ávísaðra
ópíóíða og 600 þúsund glímdu
við opíóíðafíkn sem fólst í notk­
un heróíns. Ef sambærilegur vandi
væri til staðar á Íslandi glímdu yfir
tvö þúsund Íslendingar við alvar­
legan fíknivanda vegna ávísaðra
ópíóíða.
Þetta eru óhugnanlegar tölur en
í fréttaflutningi hefur verið rætt um
aðgerðir sem bandarísk heilbrigðis­
yfirvöld hafa ráðist í til að reyna að
sporna við ástandinu en umfjöllun­
in hefur einnig snúist um að greina
hvaða ástæður liggja að baki vandan­
um. Þessi mikli vandi hófst fyrir rúm­
um tuttugu árum með markaðssetn­
ingu lyfjafyrirtækja á nýjum lyfjum
sem áttu að virka vel gegn verkjum en
áttu ekki að skapa fíknivanda.
Skelfilegar afleiðingar
Árið 1996 kynnti lyfjafyrirtækið
Purdue Pharma lyfið OxyContin
sem átti að vera öruggara form
ópíóíða. OxyContin var selt sem
forðahylki en við inntöku frá­
sogast innihaldið yfir ákveðinn
tíma og átti þannig að koma í veg
fyrir háan topp á styrk innihalds­
efnanna í blóði sem draga átti úr
hættu á ávanabindingu lyfsins.
Fólk komst hins vegar að því að
hægt var að kremja hylkin og ná
úr þeim duftinu og sniffa það eða
leysa upp og sprauta sig með því.
Á þann hátt aukast áhrif lyfjanna
margfalt miðað við að þau séu tek­
in um munn en jafnframt aukast
líkur á öndunarbælingu sem er
meginorsök dauðsfalla.
Árið 2010 kynnti Purdue ný lyf
sem erfiðara var að kremja og leysa
upp og jafnframt kynntu banda­
rísk heilbrigðisyfirvöld nýjar leið­
beiningar um það hvernig læknar
ættu að ávísa lyfjunum sem fólust
í því að fyrsti kostur í meðhöndlun
krónískra verkja ætti ekki sjálfkrafa
að vera ópíóíðar heldur frem­
ur aðrar nálganir eins og líkams­
þjálfun eða hugrænar meðferð­
ir. Í framhaldinu dró úr ávísunum
ópíóíða í fyrsta skipti síðan 1990
og tíðni dauðsfalla vegna lyfjanna
stóð í stað. Bakslagið var hins
vegar þegar framboð ávísaðra lyfja
dróst saman og þá hækkaði götu­
verð heróíns en um leið sáu salar
sér leik á borði og juku framboð
þess með skelfilegum afleiðing­
um. Á 25 árum hefur aukning
dauðsfalla í Bandaríkjunum vegna
ofskömmtunar af völdum bæði
ávísaðra ópíóíða og heróíns auk­
ist gríðarlega samhliða aukningu
í ávísunum og aukins innflutnings
á heróíni. Frá 1999 til 2011 þre­
faldast tíðni dauðsfalla vegna of­
skammtana af völdum ávísaðra
ópíóíða, frá 2011 til 2015 helst
tíðni nokkuð stöðug (um 16 þús­
und dauðsföll á ári) en þá þrefald­
ast tíðni dauðsfalla vegna heróín
ofskömmtunar (fer úr 7 þúsund í
20 þúsund).
Einblínt á lyfjagjöf hér á landi
Oxycontin er á markaði á Íslandi
en sem dæmi um hversu sterk lyf­
in eru gæti ein 80 mg tafla valdið
dauða vegna ofskömmtunar hjá
þeim sem hefur ekki myndað
þol gegn lyfinu. Þessi skammtur
gæti hins vegar verið eðlilegur
til verkjastillingar fyrir þann sem
hefur myndað þol gegn lyfinu. Á
fyrri hluta ársins 2017 fengu 43
einstaklingar ávísað yfir tvöföld­
um skammti af Oxycodone hvern
dag sem er 22,8 prósent aukning
frá 2016. Hafa ber í huga að margir
þeir sem fá slíka skammta gætu
verið að glíma við alvarleg veik­
indi eða í líknandi meðferð vegna
krabbameins.
Ísland er með mestu notkun
tauga­ og geðlyfja af öllum Norður­
landaþjóðum. Árið 2014 var notk­
un þessara lyfja 28,4 prósent hærri
hér á landi en í Svíþjóð sem kem­
ur næst á eftir Íslandi. Innan lyfja­
flokksins tauga­ og geðlyf vega
þunglyndislyf þyngst en einnig
örvandi lyf við ADHD og svefnlyf
en notkun verkjalyfja er jafnframt
orðin mest hér á landi sem er um­
hugsunarverð þróun. Á Íslandi ríkir
hvorki örvænting né upplausn líkt
og í smærri samfélögum Banda­
ríkjanna, frekar má segja að hér á
landi sé of mikið einblínt á lyfjagjöf
sem ráðandi lausn á vandamálum
einstaklinga.
Hluti umræðunnar í Banda­
ríkjunum var reiði vegna óhóf­
legra ávísana lækna á ávanabind­
andi lyf en í Bandaríkjunum hafa
læknar ekki sama aðgang að upp­
lýsingum og læknar hér á landi. Á
Íslandi er bæði búið að samtengja
sjúkraskrár og flestir læknar eru
byrjaðir að nota lyfjagagnagrunn
Embættis landlæknis. Því ætti að
vera erfiðara fyrir fólk að verða
sér úti um sömu lyf frá mörgum
læknum á sama tíma ef læknar
nýta sér þau tæki sem þeir hafa í
boði.
Draga þarf úr misnotkun
Almennt eru íslenskir læknar var­
kárir þegar kemur að ávísunum
sterkra verkjalyfja og eru engar vís­
bendingar sem benda til að heróín
sé í einhverjum mæli á fíkniefna­
markaði hér á landi. Hins vegar
glímir talsverður fjöldi einstak­
linga við lyfjafíkn, þar á meðal
sprautufíkn en 363 einstaklingar
fengu meðferð við sprautufíkn á
Vogi árið 2015. Langeftirsóttasta
efnið meðal íslenskra sprautufíkla
er methylfenidat en ópíóíðar koma
næst á eftir.
Vandi vegna sprautufíknar hér á
landi er langt frá því að vera í sama
mæli og í Bandaríkjunum en fyrir
liggja áskoranir til að draga úr al­
mennri misnotkun og óhóflegri
notkun ávanabindandi lyfja. Ekki
sér fyrir endann á fíknivandanum
í Bandaríkjunum og er lærdómur­
inn sá að mikið vinnst með því að
koma í veg fyrir að fólk ánetjist en
með aukningu ávísana aukast líkur
á misnotkun. Sterk verkjalyf eru góð
til síns brúks við bráðaverkjum en
ekki endilega við krónískum verkj­
um. Svæsna króníska verki ætti sem
oftast að meðhöndla af sérhæfðum
verkjateymum
Lyfjateymi Landlæknis hefur
bent á að langvarandi notkun lyfja
eins og Parkodin forte, Oxycodone,
Tramadól, Fentanyl, Ketogan og
Contalgin felur í sér hættu á þol­
myndun og ávanabindingu. Fyrir
þá sem sniffa eða sprauta sig með
þessum lyfjum eykst hættan á
bráðri eitrun margfalt en margir
þeirra sem deyja af völdum lyfjanna
á Íslandi eru yngra fólk og dauðsföll
þeirra eru reiðarslag fyrir vini og
ættingja. n
„Hins vegar glímir
talsverður fjöldi
einstaklinga við lyfjafíkn,
þar á meðal sprautufíkn
en 363 einstaklingar
fengu meðferð við
sprautufíkn á Vogi árið
2015.
AlvArlegur fíknivAndi
vegnA ávísAðrA lyfjA
Ólafur B. Einarsson
verkefnastjóri lyfjamála
hjá Embætti landlæknis
Vogur MynD Karl PEtErSon