Dagblaðið Vísir - DV - 16.02.2018, Blaðsíða 62

62 16. febrúar 2018
Menning „Hann var snillingur“- Breski leikstjórinn James Marsh minnist Jóhanns Jóhannsonar tónskálds í viðtali við Entertainment Weekly, en þeir höfðu unnið saman að kvikmyndunum The Theory of Everything og The Mercy.
Ef fangar fengju að semja lög
n Tónlistariðkun hefur sannað gildi sitt fyrir fanga n Nánast engin aðstaða til tónlistarsköpunar
í fangelsum landsins n Stendur til að opna tónlistarherbergi á Sogni
Þ
að eru mörg vannýtt tæki-
færi í notkun tónlistar fyr-
ir betrun fanga og það er
nánast engin aðstaða til
tónlistariðkunar í íslenskum fang-
elsum.
Þetta er niðurstaða Þráins Þór-
hallssonar, nema í tónsmíðum við
Listaháskóla Íslands, sem hefur
að undanförnu skoðað aðstöðu
íslenskra fanga og möguleika til
tónlistariðkunar, auk þess sem
hann hefur kynnt sér árangur ým-
issa tónlistartengdra verkefna sem
unnin hafa verið í erlendum fang-
elsum.
Sem hluta af lokaritgerð sinni
ræddi hann við nokkra tónelska
fanga, fulltrúa fangelsisyfirvalda
og tónlistarkennara, og voru
niðurstöður ritgerðarinnar kynnt-
ar á ráðstefnunni Hugarflug í LHÍ í
síðustu viku.
Betra en góður sálfræðitími
Fyrir utan hin jákvæðu áhrif tón-
listariðkunar á fanga – hvernig
tónlistin getur aukið lífsgæði, haft
góð áhrif á sálræna heilsu, verið
valdeflandi og stuðlað að ýmsum
eiginleikum sem nýtast þegar
snúið er aftur út í samfélagið –
segir Þráinn mega velta fyrir sér
hvort það sé ekki hluti af réttind-
um einstaklinga að fá að iðka tón-
list í fangavistinni. „Fangar hafa
rétt til náms, og eins og ég skil það
ættu þeir líka – samkvæmt mann-
réttindasáttmálunum – að hafa
rétt til tónlistarnáms,“ segir hann í
samtali við blaðamann DV.
Aðstaða til tónlistarsköpun-
ar í íslenskum fangelsum er hins
vegar langt frá því að vera ásætt-
anleg að hans mati. „Föngum í ís-
lenskum fangelsum býðst nánast
engin aðstaða til tónlistariðkunar.
Fangelsin eiga bara tvö hljóðfæri,
eitt píanó á Kvíabryggju og eitt á
Litla-Hrauni. Og mér skilst að þau
séu afskaplega lítið not-
uð af föngunum,“
segir Þráinn.
Enn fremur
eru engin form-
leg tónlistarverk-
efni eða -nám í
boði fyrir fanga um þessar mund-
ir en þeir mega þó – í ákveðnum
tilvikum – taka með sér hljóðfæri
og nota í fangelsinu. Hann segir
að einhverjir nýti sér þetta og njóti
góðs af. „Þeir sem hafa eitthvað
verið að fást við tónlist sækja ef-
laust í hana, en vandamálið er
auðvitað fyrir þá sem myndu vilja
byrja – það er erfiðara.“
Þráinn leggur áherslu á hin já-
kvæðu, sálrænu áhrif tónlistariðk-
unar og vitnar þar meðal annars
í tvo fanga sem hann ræddi við:
„Viðmælendur mínir segja að
þeir sæki mikið í hljóðfærin
sín, gítar og upptökuforrit
og fleira. Þeir tala báðir
um að með því kom-
ist þeir alveg í nýj-
an heim, gleymi
öllum áhyggj-
um, stað og
stund – þarna
fái þeir sem
sagt ákveðið
frelsi.
Annar fanganna lýsir því að tón-
listariðkunin sé betri en góður sál-
fræðitími.“
Sjálfstraust, stolt og bætt
samskipti
Þráinn nefnir að svokallaðar tón-
listarsmiðjur hafi sannað gildi sitt
í mörgum erlendum fangelsum
og nefnir meðal annars rannsókn-
ir sem bresku samtökin Music
Behind Bars hafa framkvæmt:
„Rannsóknir á áhrifum tónlistar-
vinnusmiðja í fangelsum erlendis
sýna að þær skila ótrúlega miklum
árangri. Árangurinn felst aðallega
í betri líðan fanga, auknu sjálfs-
trausti og betri sjálfsmynd. Þessi
námskeið hafa líka bætt samskipti
fanganna, bæði þeirra á milli og
gagnvart starfsmönnum, en svo
líka við fjölskyldu og vini utan
múranna.“
Er eitthvað hægt að segja um
af hverju tónlistarsmiðjurnar hafa
þessi áhrif?
„Allar listasmiðjur eiga það
sameiginlegt að þær hvetja fólk
til að skapa eitthvað nýtt, mað-
ur er að taka við upplýsingum
og bregðast við þeim til að skapa
eitthvað nýtt. Þetta er gott í sjálfu
sér. Eitt af því sem tónlistin hef-
ur svo fram yfir aðra listsköpun
er að hún byggist oft upp á hóp-
vinnu. Ef menn eru í skartgripa-
gerð vinnur hver og einn að sínum
hlut, en þarna sameinast allir um
að búa eitthvað til í sameiningu.
Þá þarf að vinna saman og komast
að einni sameiginlegri niðurstöðu,
hver og einn er háður því að hinir
geri sitt vel. Þetta er mjög gott upp
á samskipti.
Í tónlistinni er líka vettvangur
til að segja sögu – það eru svo ótal
margar sögur sem þessir einstak-
lingar geta sett fram í formi tón-
listar. Í þessum smiðjum er oft
unnið að einu lagi í sameiningu og
svo þegar traustið er komið hafa
fangar getað komið með sínar eig-
in hugmyndir – þar þurfa menn að
opna sig og læra að treysta öðrum
fyrir einhverju. Þetta eru alveg nýj-
ar aðstæður fyrir marga fanga.
Tónlistarsmiðjurnar enda svo
yfirleitt á tónleikum. Þá fær fólk að
miðla þessari sköpun sinni. Það
gefur þátttakendunum bæði stolt
og hugrekki.“
Í gegnum tíðina hafa verið
nokkur vel heppnuð tónlistarver-
kefni í íslenskum fangelsum að
sögn Þráins. Hann bendir á hljóm-
sveitina Fjötra sem var stofnuð af
föngum á Litla-Hrauni snemma
á níunda áratugnum og gaf út
plötuna Rimlarokk árið 1982, en
öll umgjörð hennar var unnin
af föngum. Þá var Fangakórinn,
kór skipaður átta til tíu föngum,
starfræktur á Litla-Hrauni frá
2004 til 2006. Árið 2006 kom Sig-
rún Sævars dóttir með hóp nem-
enda úr Listaháskóla Íslands sem
vann tónlistarverkefni með föng-
um – verkefnið var svo endurtekið
tveimur árum síðar að frumkvæði
fanganna sjálfra.
Skortur á fjármagni
Þráinn segir fangelsisyfirvöld vita
af árangri þessara smiðja og þau
séu mjög opin og spennt fyrir slík-
um verkefnum, það sé ekki við þau
að sakast heldur liggi vandamálið
annars staðar.
„Ástæðan fyrir því að þetta hef-
ur ekki verið í boði er kannski tví-
þætt,“ segir hann.
„Í fyrsta lagi er það skortur á
peningum. Fangelsin hafa varla
„Annar fanganna
lýsir því að
tónlistar iðkunin sé betri
en góður sálfræðitími.
Þráinn Þórhallsson nemi
í tónsmíðum hefur rann-
sakað aðstæður fanga til
tónlistariðkunar í íslenskum
fangelsum. Mynd Einar ragnar
Kristján guðjónsson
kristjan@dv.is
TE
iK
n
in
g
: g
.B
Er
g
.