Morgunblaðið - 24.04.2018, Page 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 2018
Hinn 3. apríl sl. birt-
ist grein í Morgun-
blaðinu sem ber heitið
„Gegn líknardrápum á
Íslandi“ eftir Guð-
mund Pálsson, sér-
fræðing í heim-
ilislækningum. Auk
þess að nota frekar
niðrandi orðalag gætir
í greininni nokkurs
misskilnings. Mark-
miðið með þessari
grein er að leiðrétta hann svo að
upplýst umræða geti orðið, sem er
eitt af markmiðum Lífsvirðingar, fé-
lags um dánaraðstoð.
 Guðmundur segir að venjuleg
líknandi meðferð dauðvona sjúk-
linga sé fullnægjandi og nútíma-
verkjameðferð taki sífellt fram-
förum. Það er vissulega rétt að mikil
þróun er í verkjameðferð. Það er
hins vegar óskhyggja að halda að
líknarmeðferð geti afmáð alla þján-
ingu. Það hverfur ekki öll þjáning
þótt hægt sé að stilla flesta líkam-
lega verki. Oft er um að ræða tilvist-
arlega eða andlega þjáningu vegna
skertra og óviðunandi lífsgæða. Á
Íslandi líkt og í öðrum löndum er
fólk sem líður óbærilega þjáningu.
85% þeirra sem biðja um dánar-
aðstoð í Hollandi hafa upplifað það
versta sem lífið hefur upp á að bjóða.
 Guðmundur segir að lögleiðing
dánaraðstoðar myndi vekja van-
traust almennings gagnvart læknum
og skapa óöryggi við umönnun lang-
veiks og eldra fólks. Hið rétta er að
með því að leyfa dánaraðstoð með
ströngum skilyrðum er hægt að
auka öryggi, draga úr líkum á mis-
notkun og tryggja að ekki sé farið
gegn vilja sjúklings.
 Guðmundur telur að sjúklingar
gætu fundið fyrir óbeinum þrýstingi
til að binda enda á líf sitt. Vissulega
getur hættan verið fyrir hendi og því
er mikil áhersla lögð á það við þjálf-
un lækna að þeir gangi úr skugga
um að ósk einstaklingins sé sjálf-
viljug og ekki um neinn þrýsting að
ræða.
 Guðmundur segir hættu á að
tímamörk dánaraðstoðar breytist
með tímanum. Þegar dánaraðstoð er
leyfð verði farið að beita henni á víð-
tækari forsendum en ætlað var í
upphafi. Reynslan frá Hollandi sýnir
að svo er ekki. Vissulega hefur hlut-
fall þeirra sem fengu dánaraðstoð
hækkað síðan lögin tóku gildi 1. apríl
2002 en hlutfall lækna sem bundu
enda á líf sjúklings án samþykkis
hans hefur lækkað.
 Guðmundur segir dánaraðstoð
geta lagst þungt á samvisku að-
standenda. Reynslan í Hollandi og
Belgíu sýnir að flestir aðstandendur
líta á dánaraðstoð sem kærleiksverk
enda er um að ræða dýpstu ósk ein-
staklings. Þeir upplifa minni sorg-
areinkenni og áfallastreitu og segja
mikilvægt fyrir sorgarferlið að geta
kvatt ástvininn. Óbærileg þjáning
hefur aftur á móti varanlega nei-
kvæð áhrif á upplifun og minningar
aðstandenda, líkt og fólk hérlendis
hefur lýst sem hefur fylgt ástvini í
gegnum lífslokameðferð.
 Guðmundur telur að lækna-
stéttin myndi bera mikinn skaða og
„dauðalæknar“ skera sig úr sem „af-
tökulæknar ríkisins“. Eru þeir það
ekki nú þegar þar sem þeir fram-
kvæma fóstureyðingar? Íslenska út-
gáfan að heitorði lækna
frá 1932, sem nær allir
læknar sem hafa út-
skrifast úr læknadeild
Háskóla Íslands hafa
undirritað, hljómar svo:
„Ég, sem rita nafn mitt
hér undir, lofa því og
legg við drengskap
minn, að beita kunnáttu
minni með fullri alúð og
samviskusemi, að láta
mér ávallt annt um
sjúklinga mína án
manngreinarálits, að
gera mér far um að auka kunnáttu
mína í læknafræðum, að kynna mér
og halda vandlega öll lög og fyr-
irmæli er lúta að störfum lækna.“
Ekki er hægt að sjá að læknar
myndu „óhreinkast ef líflátsverk
yrðu vinna sumra þeirra“ líkt og
Guðmundur heldur fram.
 Guðmundur vísar í dæmi frá
Belgíu þar sem dánaraðstoð var
framkvæmd án samþykkis sjúkl-
ings. Auðvitað geta komið upp tilfelli
þar sem ekki er farið að lögum. Í
Hollandi og Belgíu þarf læknir að
skila skýrslu þegar dánaraðstoð hef-
ur farið fram til þar til skipaðrar
nefndar sem skoðar hvort rétt hafi
verið staðið að framkvæmdinni og
lögum fylgt í hvívetna. Árið 2017
voru í Hollandi aðeins gerðar at-
hugasemdir í 0,2% tilfella. Hérlendis
er notuð lífslokameðferð sem er
byggð á breskri hugmyndafræði
(Liverpool Care Pathway). Á heima-
síðu Heilbrigðisstofnunar Suður-
lands segir m.a. um hana: „Læknir
tekur ákvörðun um lífslokameðferð í
samráði við hjúkrunarfræðing og að-
standendur einstaklingsins.“ Ekki
er hægt að sjá að leitað sé sam-
þykkis sjúklingsins. Lífsloka-
meðferð var reyndar afnumin í Bret-
landi árið 2013 þar sem aðstand-
endur deyjandi sjúklinga gagnrýndu
meðferðina og rannsókn yfirvalda
leiddi í ljós ýmsa misbresti.
 Það er rétt að aðeins 2-3% heil-
brigðisstarfsfólks hafa sagst geta
hugsað sér að verða við ósk um dán-
araðstoð í könnunum sem fram-
kvæmdar voru 1997 og 2010. Hins
vegar töldu 18% lækna og 20%
hjúkrunarfræðinga dánaraðstoð
réttlætanlega árið 2010. Tímabært
er að gera nýja könnun eins og
þingsályktunartillagan leggur til þar
sem tíðarandinn hefur breyst. Sam-
kvæmt könnun sem Maskína fram-
kvæmdi fyrir Siðmennt í nóvember
2015 eru 74,9% Íslendinga mjög eða
frekar hlynnt dánaraðstoð á meðan
aðeins um 7% eru frekar eða mjög
andvíg.
Við Íslendingar þurfum að taka
yfirvegaða umræðu um dánaraðstoð.
Það er von mín að úttekt á stöðunni í
öðrum löndum ásamt könnun meðal
heilbrigðisstarfsmanna sé mikilvægt
skref í þá átt.
Dánaraðstoð
– rétt skal vera rétt
Eftir Ingrid
Kuhlman
Ingrid
Kuhlman
» Það er von mín að út-
tekt á stöðunni í öðr-
um löndum ásamt könn-
un meðal heilbrigðis-
starfsmanna sé mikil-
vægt skref til að upplýst
umræða geti orðið.
Höfundur er formaður Lífsvirðingar,
félags um dánaraðstoð.
ingrid@lifsvirding.is
Í fréttum fyrir skömmu var þetta
meðal þess helsta:
Ríkisbankarnir Landsbankinn og
Íslandsbanki greiða samtals tæpa 40
milljarða króna í arð vegna reksturs
2017.
Og verður nú ekki undan því vik-
ist að rifja eftirfarandi upp:
Milli 1.700 og 2.000 eldri (heldri)
borgarar hafa ekkert nema einfald-
an lífeyri frá Tryggingastofnun til að
lifa á, segir Mogginn og ekki lýgur
hann. Hvað ber til þess? Þetta er
fólkið sem ásamt öðrum hefur lagt
grunninn að velmegun landsins.
Grunninn að bankakerfinu og ótal
mörgu fleira. Það má lepja dauðann
úr skel. En varðhundar kerfisins fá
afturvirkar eingreiðslur upp á millj-
ónir króna. Fyrir utan alla bitling-
ana. Fyrir hvað? Forseti vor hefur
svarað þeirri spurningu.
Hin nafnkunna Þingeyrar-
akademía ályktaði svo um daginn:
„Ellilífeyrisþegar, sem ekkert
hafa til að moða úr nema einfaldan
ellilífeyri, fái strax tvær milljónir
króna og það skattfrjálst úr sameig-
inlegum sjóði landsmanna, sem aft-
urvirka eingreiðslu.“
Hvar á að taka peningana? Af arði
Landsbankans segir akademían.
Reiknum með að þetta séu 2.000
manns. Tvær milljónir á mann gera
fjóra milljarða króna. Eins og dropi í
hafið fyrir banka allra landsmanna!
Sé Íslandsbanki tekinn með í þenn-
an reikning er þetta rúm 10% af arði
beggja þessara ríkisbanka á liðnu
ári.
Það þarf engan starfshóp eða
nefnd í þetta mál segja mannvits-
brekkurnar í Þingeyrarakademí-
unni. Ekkert vesen! Skyldi fjárveit-
ingavaldið hafa vit á að gera þetta?
Varla. En hvers vegna ekki? Trúlega
af því að afturvirkar eingreiðslur eru
bara fyrir varðhunda kerfisins sem
við kjötkatlana sitja og vita ekki
aura sinna tal.
Einföldu gamalmennin og
afturvirka kjötkatlaliðið
Eftir Hallgrím Sveinsson,
Guðmund Ingvarsson og
Bjarna G. Einarsson
» Skyldi fjárveitinga-
valdið hafa vit á að
gera þetta? Varla. En
hvers vegna ekki? Af því
að þeir sem við kjötkatl-
ana sitja ganga að sjálf-
sögðu fyrir.
Guðmundur
Ingvarsson
Hallgrímur er bókaútgefandi,
Bjarni er fv. útgerðarstjóri og
Guðmundur fv. stöðvarstjóri
Pósts og síma á Þingeyri.
Bjarni Georg
Einarsson
Hallgrímur
Sveinsson
Umræða er nú haf-
in hér á landi um
væntanlega innleið-
ingu þriðja orku-
málapakka Evrópu-
sambandsins ESB í
EES-samninginn, en
ýmsir aðilar hafa lýst
andstöðu sinni. Al-
þingi hefur endanlegt
ákvörðunarvald.
Þriðji orku-
málapakkinn er jafn-
an kenndur við ACER („Agency
for the Cooperation of Energy
Regulators“).
Norðmenn hafa nú þegar tekið
ákvörðun um að fella orku-
málapakkann inn í EES-samning-
inn, sem gildir milli EFTA-
ríkjanna Noregs, Íslands og Lich-
tenstein annars vegar og ESB
hins vegar. Við atkvæðagreiðslu í
norska Stórþinginu var það stað-
fest með töluverðum meirihluta.
Varla er hægt að gera ráð fyrir
öðru en að Lichtenstein muni
samþykkja ACER, enda býður
lega landsins í miðri Evrópu upp á
það. Töluvert flókin staða gæti
komið upp ef Ísland hafnaði
ACER eftir samþykkt Norð-
manna. Ekki er raunhæft að gera
ráð fyrir að hægt verði að sam-
þykkja hluta samningsins, ann-
aðhvort þarf að samþykkja allt
eða hafna öllu. Allt eða ekkert.
Í nýliðinni umræðu í Noregi um
ACER var nokkrum atriðum hald-
ið fram af andstæðingum innleið-
ingar. Í eftirfarandi lista er þeim
atriðum svarað og jafnframt snúið
yfir á íslenska raforkukerfið:
1. ACER fjallar ekki um hvort
eigi að leggja sæstreng frá Íslandi
til Bretlands. Ákvörðun um það er
alfarið á hendi íslenskra stofnana,
sem til þess eru bærar.
2. ACER fjallar ekki um rekst-
ur raforkusæstrengja milli landa
þ.e. hvaða straumur er sendur
hverju sinni og í hvaða átt. Það
ákvarðast eingöngu af
framboði og eftirspurn
í einstökum aðildar-
ríkjum, sem þau hafa
full tök á sjálf.
3. ACER fjallar
ekki um að hækka
orkuverð til almenn-
ings á Íslandi, við
ákveðum það sjálf. Við
munum áfram sem
hingað til taka þátt í
þróun raforkumarkaða
með ACER þar sem
verðlagning á losun
gróðurhúsalofttegunda
skiptir mestu máli.
4. ACER fjallar ekki um fram-
sal á forræði í eftirliti með raf-
orkumálum á Íslandi til EBE, það
verður áfram sem hingað til hjá
Eftirlitsstofnun EFTA, sem nefnd
er ESA („EFTA Surveillance
Authority“).
5. ACER fjallar ekki um fram-
sal á forræði yfir íslenskum virkj-
unum til EBE, hvorki hvað varðar
byggingu nýrra virkjana né rekst-
ur þeirra.
6. ACER fjallar ekki um aukið
álag á vatnsaflsvirkjanir, sem gæti
haft spillandi umhverfisáhrif t.d.
með því að breyta vatnsstöðu í
miðlunum tíðar og meira.
Varðandi lið 2 þá hefur því mið-
ur enn ekki tekist að koma á fót
raforkumarkaði hér á landi þrátt
fyrir heimildarákvæði í raf-
orkulögum 2003, en Landsnet til-
kynnti nú síðast fyrir nokkrum
vikum að uppboðsmarkaði með
raforku yrði komið á fyrir 2020.
Uppboðsmarkaður tók til starfa í
Noregi 1993 eða fyrir 25 árum.
Noregur varð árið 2011 aðili að
samrekstrarlíkani raforkukerfa
(„Market Coupling“) með öðrum
Evrópuríkjum og er ekki annað að
sjá en þeir hafi haft af því veru-
legan ávinning. Fyrir þann tíma
þurfti að reka sérstakan uppboðs-
markað fyrir flutning um sæ-
strenginn NORNED milli Noregs
og Hollands. Sá markaður er nú
aflagður.
Ég fer ekki dult með þá skoðun
mína að við ættum að taka fullan
þátt í samstarfi Evrópuþjóða í raf-
orkumálum og samþykkja þess
vegna ACER. Hér á landi er
hvorki geta né skilningur á því að
halda uppi fullnægjandi gæða-
stjórnun í raforkukerfinu og sam-
starf við stærra og viðurkennt
batterí eins og ACER væri bara
af hinu góða. Við ráðum varla við
að þróa allt frá botni og viðhalda í
síbreytilegum heimi.
Það væri allt í lagi að fá til þess
fróða menn að kanna ennþá einu
sinni hvort aðild að ACER setji
örugglega ekki það vonlausa skil-
yrði að okkur væri skylt að tengj-
ast raforkukerfi Evrópu með sæ-
streng. Stefán Már Stefánsson
lögfræðingur og prófessor kæmi
til greina, en hann var einn
þriggja framsögumanna um
ACER á opnum fundi sjálfstæð-
ismanna í Valhöll um daginn.
Ég geri nú orð Steins Steinars
að mínum, en þau eru úr kvæðinu
„Samræmt göngulag fornt, grein-
argerð með samnefndu frum-
varpi“.
Það er skylda hvers leiðandi manns
á verði að vaka
til verndar, ef þjóðlegt einkenni í
háska er statt.
Ef Alþingi lætur nú mál þetta til sín
taka,
má telja, að til gagns hafi það verið
saman kvatt.
ACER og þriðji orkumála-
pakki Evrópusambandsins
Eftir Skúla
Jóhannsson
Skúli
Jóhannsson
»Ég fer ekki dult með
þá skoðun mína að
við ættum að taka fullan
þátt í samstarfi Evr-
ópuþjóða í raforku-
málum og samþykkja
þess vegna ACER.
Höfundur er verkfræðingur.
skuli@veldi.is
Atvinnublað
alla laugardaga
mbl.is