Læknablaðið - 01.02.2018, Blaðsíða 9

LÆKNAblaðið 2018/104 69
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Á undanförnum árum hefur æ meira verið rætt um lífsstíl Ís-
lendinga og þær afleiðingar sem hann hefur fyrir heilsufar þjóðar-
innar. Bæði fullorðnir og börn hafa þyngst á síðustu áratugum og
þótt hlutfall barna með offitu sé hætt að aukast á höfuðborgar-
svæðinu er hærra hlutfall Íslendinga komið með offitu á barns-
og unglingsaldri en æskilegt er. Íslendingar hafa staðið sig fram-
úrskarandi vel í forvörnum á sviði vímuefna á meðal unglinga svo
að eftir er tekið á heimsvísu. Hins vegar eru blikur á lofti varðandi
ýmsa grunnþætti í líðan og heilsu hjá stórum hópi barna og ung-
menna í okkar velmegandi samfélagi. Því er freistandi að beita
sömu forvarnaraðferðum á þessa lífsstílsþætti og vera fyrirmynd
annarra þjóða á sama hátt og með vímuefnin.
Í grein í þessu tölublaði1 birtist okkur staðfesting á því að 10.
bekkingar fylgja ekki leiðbeiningum Embættis landlæknis um
svefn og hreyfingu. Mælingar sýna að þrír af hverjum fjórum sofa
minna en ráðlagt er og einungis einn af hverjum 9 nær bæði að
sofa og hreyfa sig eins og þykir skynsamlegt. Þarna eru grunnþarf-
ir meirihluta barna ekki uppfylltar. Miðað við vaxandi þekkingu
okkar á svefni og gagnsemi hans er ólíklegt að þetta bæti heilsu
og vellíðan barnanna okkar. Þekking okkar á mikilvægi svefns fer
sívaxandi og í ljósi þess að Nóbelsverðlaunin í læknisfræði árið
2017 voru veitt fræðimönnum á sviði dægursveiflu og svefns, er
þetta öfugsnúin þróun í samfélaginu.
Það læra börn sem fyrir þeim er haft og þegar fyrirmyndir barn-
anna eru skoðaðar í könnun á svefni fullorðinna sýndi könnun
Embættis landlæknis2 árið 2007 að rúmur fjórðungur fullorðinna
á aldrinum 18-44 ára svaf minna en 6 tíma á nóttu. Það hlutfall
lækkaði í rúman fimmtung árið 2009, en jókst árið 2012 aftur upp
fyrir fjórðung. Margar greinar lýsa hækkandi dánartíðni af völd-
um ýmissa sjúkdóma og aukinni sjúkdómabyrði við minnkandi
svefn.3 Einfaldar skýringar á þessari þróun hér á landi fást ekki,
en freistandi er að ætla að sú breyting sem varð á samfélagi okkar
við hið fræga efnahagshrun hafi valdið því að meiri tími gafst frá
vinnu og öðru álagi, sem skilaði sér í lengri hvíld.
Hvað hreyfinguna varðar er auðvelt að benda á að stór hluti
tíma barna og foreldra þeirra fer nú í að sinna samfélagsmiðlum,
tölvuleikjum og afþreyingarefni af ýmsu tagi. Ekki er gott að segja
hvort það skýri minnkandi hreyfingu að fullu, sennilega koma til
fleiri þættir sem skýra þróunina. Ljóst er að í harðri samkeppni
um tíma barna og foreldranna leynast mikil tækifæri: Að minnka
skjátíma en auka samveru í hreyfingu og til mikilvægrar hvíldar.
Þeir sem stunda agalitla notkun á skjáum eru í fæstum tilvik-
um að tileinka sér innihaldsríkt úrvalsefni. Flestar rannsóknir á
þessu sviði benda til þess að vaxandi tími við skjáinn ýti hegðun
til hliðar sem við vitum að er jákvæð og holl. Þessi niðurstaða lýsir
sér vel í nýlegum ráðleggingum American Academy of Pediatrics
frá október 2016 um skjánotkun barna.
Vísindasamfélagið hefur tilhneigingu til að vilja fullvissu
fyrir að ráðleggingar þess séu fullsannaðar. Það eru hins vegar
engin vísindaleg rök eða sannanir sem benda til þess að þróun
samfélags ins í þessa átt sé í góðu lagi. Við læknar og aðrir sem
annt er um velferð þjóðarinnar verðum að taka höndum saman.
Við ættum að benda á þá augljósu staðreynd að mælikvarðar okkar
benda til þess við séum að stefna í ranga átt.
Hvernig getum við hreyft við óúthvíldri þjóð? Flestir sem vinna
við rannsóknir á forvörnum fyrir börn ítreka í ályktunum sínum
að mikilvægasti þátturinn í þeim sé tími með foreldrum, samtal
við þá og jafningja sína. Við þurfum að forgangsraða tíma okkar
þannig að foreldrar og börn þeirra fái nægan svefn, því óúthvíld
þjóð gengur á sjálfsstýringu og er ekki tilbúin í breytingar. Vinnu-
veitendur þurfa að forgangsraða hjá sér, svo börnin geti notið meiri
samvista með foreldrum sínum. Samfélagið þarf að átta sig á þeim
veruleika að ytra áreiti leitast við að klípa af tíma okkar á kostn-
að atferlis sem vitað er að skilar andlegum og líkamlegum þroska
og snúa þeirri þróun við. Hlutverk lækna í þessu samhengi er að
kynna fyrir foreldrum og þeim sem stýra samfélaginu leiðir til að
ná þessum markmiðum.
Heimildir
1. Rögnvaldsdóttir V, Valdimarsdóttir BM, Brychta R, Hrafnkelsdóttir SM, Arngrímsson SÁ,
Jóhannsson E. Hreyfing og svefn reykvískra ungmenna. Læknablaðið 2018; 104: 79-85.
2. Heilsa og líðan Íslendinga 2007, 2009 og 2012. landlaeknir.is/utgefid-efni/skjal/item27491/ -
janúar 2018.
3. Yin J, Jin X, Shan Z, Li S, Huang H, Li P, et al. Relationship of Sleep Duration With All-Cause
Mortality and Cardiovascular Events: A Systematic Review and Dose-Response Meta-
Analysis of Prospective Cohort Studies. J Am Heart Assoc 2017; 6: 9.
Nudgeing a sleep deprived nation
Tryggvi Helgason
Pediatrician
Childrens Hospital, obesity team and general pediatrician
doi.org/10.17992/lbl.2018.02.171
Að hreyfa við óúthvíldri þjóð
Tryggvi Helgason
barnalæknir
Heilsuskóla Barnaspítalans
og Domus Medica
tryggvih@mac.com
SAMÞYKKT SEM SAMHLIÐA-4,5 OG EINLYFJAMEÐFERÐ*6,7
SKJÓT OG VIÐVARANDI VERKUN4-8
FLEIRI EN 55.000 SJÚKLINGAR UM ALLAN HEIM HAFA FENGIÐ LYFIÐ9
ÞÚ GETUR ÁVÍSAÐ XELJANZ® ÞEGAR HEFÐBUNDIN SJÚKDÓMSHEMJANDI
GIGTARLYF NÆGJA EKKI IKTSÝKISJÚKLINGNUM ÞÍNUM1-3
Samræmi er í niðurstöðum rannsókna á öryggi XELJANZ1,8-10
XELJANZ er valkostur þegar næg svörun fæst ekki með einu
eða fleiri sjúkdómshemjandi gigtarlyfjum.1
LÍTIL TAFLA - MIKIL ÁHRIF 4-6, 11
Heimildir: 1. XELJANZ SmPC 10. janúar 2018. 2. Singh JA et al. Arthritis Rheumatol 2016; 68: 1–26. 3. Smolen JS et al. Ann Rheum Dis doi:10.1136/annrheumdis-2016-210715.
4. van Vollenhoven RF et al. N Engl J Med 2012; 367: 508–519. 5. van der Heijde D et al. Arthritis Rheum 2013; 65(3): 559–570. 6. Fleischmann R et al. N Engl J Med 2012; 267:
495–507. 7. Strand V et al. Arthritis Res Ther 2015; 17: 307–318. 8. Curtis JR et al. Clin Rheumatol 2016 Jul 28. [Epub ahead of print]. 9. Strand V et al. Arthritis Res Ther
2015 Dec 15; 17: 362. 10. Cohen SB et al. Ann Rheum Dis 2017 Jan 31. [Epub ahead of print]. 11. Burmester GR et al. Lancet 2013; 381(9865): 451–460.
5 mg töf lur
PP-XEL-DNK-0079 – Janúar 2018. PFI-18-01-02