Læknablaðið - 01.02.2018, Blaðsíða 48

108 LÆKNAblaðið 2018/104
Yfir 10.000 fengu ávísað
metýlfenídati árið 2017
Magnús Jóhannsson læknir magnus@landlaeknir.is, Anna Björg Aradóttir sviðsstjóri,
Jón Pétur Einarsson lyfjafræðingur, Ólafur B. Einarsson sérfræðingur
F R Á E M B Æ T T I L A N D L Æ K N I S 2 2 . P I S T I L L
Heildarfjöldi þeirra sem fá ávísað metýlfenídati jókst um 13,1%
árið 2017 miðað við árið 2016. Fjöldi notenda hefur aukist ár frá
ári bæði hjá konum og körlum og tvöfalt fleiri fengu lyfinu ávísað
árið 2017 miðað við árið 2012. Árið 2017 voru 35 karlar og 25 kon-
ur af hverjum 1000 íbúum sem leystu út metýlfendíat, sjá töflu I.1,2
Fjöldi ávísaðra dagskammta jókst samhliða aukningu í fjölda
einstaklinga sem fékk lyfinu ávísað.1,2
Árið 2017 fengu rúmlega 3000 einstaklingar ávísað
metýlfenídati sem ekki höfðu fengið ávísað lyfinu árið áður. Fjöldi
nýrra notenda meðal barna yngri en 18 ára var 1311 en fullorðinna
var 1886, sjá töflu II.
Fjöldi nýrra notenda frá árinu 2012 til 2017 jókst um 78%.1 Svip-
uð aukning var meðal barna og fullorðinna en einnig meðal karla
og kvenna. Hlutfallslega mest aukning var á meðal einstaklinga
á miðjum aldri en flestir nýir notendur eru í aldurshópnum 10-29
ára,1,2 sjá graf 1.
Alls hafa 26.000 Íslendingar fengið ávísað metýlfenídati frá
árinu 2002 en talsverður fjöldi er aðeins á lyfinu í stuttan tíma.1
Tæplega 1000 karlar og 700 konur fengu lyfjunum ávísað árið
2016 en ekki árið eftir, eða um 16% allra sem voru á metýlfenídati
árið 2016.1 Algengi ADHD er talið vera um 5% meðal barna en
3% meðal fullorðinna og því eru alltaf einhverjir sem losna við
einkennin þegar þeir komast á fullorðinsaldur. Lyfin gagnast ekki
öllum og einnig eru dæmi um að fólk þoli ekki lyfin vegna auka-
verkana. Þá er einhver hópur fólks með ADHD sem finnur lausn
sinna mála með öðru móti en lyfjagjöf.
Ekki er ætlast til þess að þeir sem eiga sögu um misnotkun
lyfja eða ákveðinna fíkniefna séu á örvandi lyfjum. Embætti
landlæknis fær reglulega vísbendingar um að lyfin gangi kaupum
og sölum bæði til fíkla í harðri neyslu en einnig til annarra, eins
og til dæmis fólks sem er í námi. Fyrir heilbrigða og þá sem eru
með ADHD fylgir alltaf einhver áhætta notkun örvandi lyfja og
rannsóknir sýna að vafasamur vitrænn ávinningur sé fyrir heil-
brigða einstaklinga af örvandi lyfjum.3 Ótvírætt er að lyfin geta
hjálpað fólki að vaka og halda einbeitingu og að þau hjálpi fólki
með ADHD en varasamt getur verið að fólk sé að taka lyfin án
samráðs við lækni.
Eitt helsta áhyggjuefni varðandi örvandi lyf er notkun lyfjanna
í mjög stórum skömmtum í langan tíma. Geðrof er til dæmis vel
þekkt ástand meðal einstaklinga sem misnota örvandi efni. Árið
2017 fengu 74 einstaklingar ávísað að meðaltali yfir 120 mg af
metýlfenídati hvern dag ársins og 20 einstaklingar amfetamíni
í yfir 40 mg skammti hvern dag ársins, en þetta eru mjög stórir
skammtar. Stórir skammtar af örvandi lyfjum til langs tíma geta
leitt af sér aukaverkanir eins og geðrof, flog en einnig hjarta og
æðasjúkdóma. Embætti landlæknis hefur óskað eftir skýringum
frá læknum sem ávísa lyfjum í þessum skömmtum og eru slíkar
ávísanir að mestu bundnar við fámennan hóp lækna. Ekki er óal-
gengt að þessir sjúklingar eigi við margvíslegan vanda að stríða
Tafla II. Fjöldi nýrra metýlfenídat-notenda á ári.
Ár Börn Fullorðnir Samtals
2012 763 1036 1799
2013 871 1147 2018
2014 945 1165 2110
2015 1076 1567 2643
2016 1177 1857 3034
2017 1311 1886 3197
Tafla I. Fjöldi einstaklinga sem fær ávísað metýlfenídati á hverja 1000 íbúa.
Breyting milli ára (%)
ÁR Karlar Konur Karlar Konur
2009 16,0 8,6
2010 17,5 10,2 9,1 18,3
2011 18,6 11,0 6,4 7,6
2012 20,7 12,6 10,9 15,0
2013 23,4 14,5 13,4 15,1
2014 25,1 15,8 7,3 9,1
2015 28,4 18,5 13,0 16,9
2016 32,6 22,2 14,6 20,0
2017 35,3 25,5 8,5 14,8