Morgunblaðið - 07.06.2018, Blaðsíða 71

hún miðlar reynslu sinni af ferða-
lagi í kringum Hálslón. Sýning-
argesturinn er leiddur í gegnum
rými þar sem renna fyrir skilning-
arvitin myndir á hreyfingu; leiðin
er vörðuð gruggugu vatni, and-
stæðum gróðurþekju og aurugs
lands og vélrænu tómahljóði.
Áhorfandanum verður órótt er
hann sogast inn í andrúmsloft
óræðrar atburðarásar þar sem til-
finningin fyrir aðsteðjandi ógn er
sterk og tíminn virðist á þrotum.
Hálendið sem leikvöllur
Í verki sínu í A-salnum bregður
Katrín Sigurðardóttir á leik. Verk-
ið lætur í fyrstu lítið yfir sér sem
hvítur kassi á gólfi – og minnir
þannig á hugmyndir um nútíma-
listasafnið sem hlutlaust rými
(„white cube“). En kassi Katrínar
er ekki hlutlaust rými, heldur
hreyfiafl. Þegar sýningargestir
stinga höfðinu inn í verkið tapa
þeir um stund áttum líkt og gjarn-
an gerist þegar staðið er frammi
fyrir hrikaleik öræfanna og nátt-
úrufyrirbærum sem erfitt er að
henda reiður á. Verk Katrínar
skírskotar þannig til háleitrar
reynslu sem kviknað getur þegar
maðurinn skynjar vensl sín við
náttúruna á þann hátt sem ekki
ljóst að þótt nánast allar mynd-
irnar séu mannlausar, þá er hin
myndræna endursköpun öræfa-
landslagsins í sjálfu sér vitnisbur-
ður um gagnvirk tengsl manns og
umhverfis. Í öræfunum býr andi,
eins og Kjarval bendir á í verkum
þar sem verur með mannlega
ásýnd virðast renna saman við um-
hverfið. í myndinni „Andi öræf-
anna“, frá 1926, horfir stúlka ein
íhugul yfir víðernin, til sýnilegs og
ósýnilegs veruleika í senn.
Ekki þarf að fjölyrða um mikil-
vægan þátt landslagsverka í sjálf-
stæðisbaráttunni á liðinni öld og í
mótun nútímalegrar þjóðarsjálfs-
myndar og myndlistarhefðar hér á
landi. Og þessi gömlu landslags-
verk – sjónrænn menningararfur –
geta enn orðið uppspretta sprelllif-
andi pælinga um náttúru og list;
frammi fyrir þeim sameinast fólk í
umræðu um verðmæti sem varða
okkur öll. Spurningarnar varða
fegurð og andlegt gildi en líka hag-
nýtingu og átroðning: málverk
Kristínar Jónsdóttur, „Hverir –
Þeistareykir“ (1954), birtir per-
sónulega sýn á sérstætt og lítt
snortið landslag Þeistareykja sem
nú hafa verið virkjaðir til raf-
orkuframleiðslu og því ljóst að þar
ríkir ekki lengur „fegurðin ein“.
Það er umhugsunarefni að jafnvel
þótt fegurð staða og undursamleg
reynsla þeim tengd hafi orðið hluti
af menningarvitundinni í marg-
víslegu myndrænu formi, dugar
það ekki til. Hægt er að líta á sýn-
inguna á Kjarvalsstöðum sem eins
konar minnisvarða um hálendi Ís-
lands.
Jarðtenging og rof
Á sýningunni í Hafnarhúsinu eru
færri málverk til sýnis en þar er
áherslan á samtímamyndlist og þá
tæknilegu fjölbreytni sem einkenn-
ir tjáningu listamanna á gildi öræf-
anna á líðandi stundu. Verkin
endurspegla mörg hver vitund um
söguna og eldri landslagslist sem
og listfræðilega, heimspekilega og
samfélagslega umræðu um fag-
urfræði, landslag, náttúru og um-
hverfi. Myndin „Málverk af mál-
verki“ þar sem Húbert Nói málar
mynd af mynd Þórarins B. Þor-
lákssonar, geymir þannig minn-
ingu um liðna tíð, en í málverki
Georgs Guðna á sýningunni er
fólgin endurnýjun landslagsmál-
unar í kjölfar tímabils þegar róm-
antísk náttúrutjáning hafði átt í
vök að verjast. Í túlkun hans á
samspili birtu og lands í óræðu og
lágstemmdu þokulandslagi, krist-
allast hugmyndir um fag-
urfræðilega reynslu af landslagi
sem líkömnuð skynjun á mörkum
ytri hlutveruleika og huglægs,
innri veruleika. Dulúðugt and-
rúmsloftið í verkinu sogar til sín
áhorfandann og vekur hann til vit-
undar um áhrifamátt listarinnar
þegar kemur að því að skilja gildi
landslags sem djúpstætt samband
manns og umhverfis – og hvað í
húfi er, rofni þessi jarðtenging.
Í A-sal Hafnarhússins er að
finna verk sem beina sjónum að af-
leiðingum virkjunarframkvæmda á
hálendinu. Verkið „360° – óveruleg
þyngd ósýnileikans“ eftir Stein-
unni Gunnlaugsdóttur felur í sér
áleitna myndlíkingu fyrir óseðj-
andi raforkuþörf og umbreytingu
manneskjunnar í óvirkan, andlits-
lausan neytanda. Í aðdraganda
Kárahnjúkavirkjunar leituðust
margir við að bjarga hinu af-
skekkta landsvæði sem fórna átti
undir Hálslón með því að mynd-
gera það. Myndlistarmenn létu
ekki sitt eftir liggja í því að opna
augu landsmanna fyrir lífríki og
fegurð svæðisins og gildi ósnort-
inna víðerna. Myndröð Péturs
Thomsen, „Aðflutt landslag“, sem
sýnir framkvæmdir við stíflugerð-
ina, ber vitni um ógnvekjandi eyði-
leggingarmátt mannskepnunnar
og í verki Rúríar, „Tortími“, hafa
myndir af fossum – sem nú heyra
sögunni til – einfaldlega lent í tæt-
aranum. Ósk Vilhjálmsdóttir er ein
þeirra sem tóku virkan þátt í því að
mótmæla framkvæmdunum. 12 ár-
um síðar hefur B-salur Hafnar-
hússins verið lagður undir viða-
mikla vídeó- og hljóðinnsetningu
Óskar, „Land undir fót“, þar sem
verður færður í orð. Jafnframt er
snertingin við verkið sjálft upp-
spretta undrunar og kæti meðal
sýningargesta sem uppgötva ekki
aðeins eigin viðbrögð, heldur líka
hinna gestanna og freistast til að
bera saman bækur og ræða
reynslu af víðernum landsins.
Þetta leiðir hugann að Riverbed,
árfarvegi Ólafs Elíassonar, og
þeirri blöndu af undrun, spenningi
og íhugun sem ráða mátti af við-
brögðum nærstaddra. Verk hans
varpaði jafnframt ljósi á að öræfa-
landslag Íslands er ekki einkamál
eða „heimavöllur“ íslensku þjóðar-
innar. Myndröð Einars Fals Ing-
ólfssonar, Hálendi, af þeim glað-
beittu ferðamönnum sem nú móta
ásýnd og ímynd hálendisins, minn-
ir á að það er auðlind og leikvöllur,
í skilningi afþreyingar, útivistar,
endurnýjunar og örvunar, á heim-
skortinu. Margir sjá það einnig
sem „leikvöll“ nýtingarafla og
tækifærissinna og í heild hefur
ágangurinn vakið fólk til vitundar
um verndun svæðisins. Sýningin
Einskismannsland – Ríkir þar feg-
urðin ein? dregur saman merk-
ingarþræði, sjónarmið listarinnar
og kveikjur – og safnar saman há-
lendinu – í farveg samræðu sem
varðar okkur öll.
Hreyfiafl Gestur rýnir í verk Katrínar Sigurðardóttur. Fyrir aftan er myndröð Péturs Thomsen.Íhugul Málverk Jóhannesar S. Kjarval „Andi öræfanna“, frá 1926.
Gildi öræfanna Í vestursal Kjarvalsstaða eru málverk eftir frumherjana, verk eftir Jón Stefánsson hér fyrir miðju.
MENNING 71
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. JÚNÍ 2018
FÆREYJAR
2 fullorðnir með fólksbíl.
verð á mann frá
ISK14.700
DANMÖRK
2 fullorðnir með fólksbíl.
verð á mann frá
ISK27.400
Vikulegar siglingar allt árið til Færeyja og Danmerkur.
Stangarhyl 1 | 110 Reykjavík | Sími: 570-8600
Smyril Line Seyðisfjörður 4702808 |
info@smyril-line.is | www.smyrilline.is
Taktu bílinn með
til Færeyja eða
Danmerkur
Bæklingurinn
okkar fyrir 2018 er
kominn út. Í honum
finnur þú fullt af
tilboðum og
verðdæmum. Hægt
er að nálgast hann á
www.smyrilline.is
Bókaðu
núna og
tryggðu
þér pláss