Morgunblaðið - 05.07.2018, Blaðsíða 58

58 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ 2018
AF MYNDLIST
Anna Jóa
Í viðtali við fréttablaðið The West-
ern Front í tilefni af pöntun lista-
safns Western Washington-háskóla í
Bellingham í Bandaríkjunum á nýju
útilistaverki eftir bandaríska lista-
manninn Söruh Zse í nóvember síð-
astliðnum bendir forstöðumaður
safnsins á að fleirum mætti vera
kunnugt um að það eigi eitt besta
safn skúlptúra á háskólasvæði á
landsvísu. Víst er að fáir Íslendingar
þekkja þetta merka háskólalistasafn
en forstöðumanninn þekkja hins
vegar fleiri: Hafþór Yngvason sem
tók við listasafninu árið 2015 eftir að
hafa gegnt stöðu safnstjóra Lista-
safns Reykjavíkur í áratug. Sú sem
þetta ritar átti þess nýlega kost að
heimsækja Western Washington-
háskóla í Bellingham og njóta leið-
sagnar Hafþórs um listaverkaeign
skólans. Þar komst hún að raun um
að listasafnið er sannarlega einstakt,
ekki aðeins vegna gæða listaverk-
anna heldur einnig vegna staðsetn-
ingar þeirra á háskólasvæðinu – á
„campus“ – í lifandi samræðu við
staðhætti sem og starfsfólk, nem-
endur og gesti skólans í amstri
hversdagsins. Hafþór, sem er
menntaður á sviði listfræði og heim-
speki, hefur lengi haft áhuga á list í
almenningsrými og það var einmitt
rómað safn útilistaverka sem lokkaði
hann til Bellingham, ef svo má segja.
Hafþór gegnir stöðu safnstjóra
Western Gallery sem tekur til skúlp-
túrsafnsins og fleiri safna innan vé-
banda háskólans, sem og sérstaks
sýningarsalar og skrifstofuaðstöðu.
Perlan í Bellingham
Bellingham er falleg hafnarborg
við Puget-flóann í norðvesturhluta
Washington-ríkis á vesturströnd-
inni, í námunda við stórborgirnar
Seattle og Vancouver – á sínum tíma
settust margir Vestur-Íslandingar
að á þessu svæði. Western Wash-
ington-háskólinn stendur á skógi-
vaxinni hæð ofarlega í borgarland-
inu; þaðan blasa við sundin blá,
eyjalandslag og fjalllendi í fjarska
en yfir borginni rís tignarleg eld-
keila, Mount Baker. Háskólasvæðið
sjálft hefur einstaklega viðfelldið
yfirbragð þar sem það situr í skjóli
hávaxinna trjánna; ljósrauðir múr-
steinar einkenna byggingar og torg
sem hafa klassískt ívaf. Ganga um
svæðið getur ein og sér vissulega
verið notaleg og endurnærandi – en
útilistaverkin sem verða á vegi fólks,
rúmlega þrjátíu talsins, gæða
gönguferðina óvæntum víddum.
Skúlptúrsafnið státar af verkum
listamanna eins og Magdalenu
Abakanowicz, Alice Aycock, Anth-
onys Caro, Nancy Holt, Donalds
Judd, Roberts Morris, Bruce Naum-
an, Isamu Noguchi, Toms Otterness,
Richards Serra, Do Ho Suh og
Marks di Suvero – og í hverju verki
er fólgið samtal listar, arkitektúrs
og landslags sem vekur viðbrögð
vegfarenda, kveikir þanka og örvar
skilningarvitin.
Þekktur er sá virðingarauki sem
gott listasafn telst vera í háskólum
víða um lönd. Í Bandaríkjunum, þar
sem löng hefð er fyrir uppbyggingu
metnaðarfullra háskólalistasafna,
státa bestu stofnanirnar af frábær-
um söfnum sem geta hæglega
skyggt á minna þekkta háskóla en
það segir sína sögu að perlan í Bell-
ingham telst meðal tíu bestu há-
skólalistasafnanna. Slík söfn spretta
ekki úr engu en þau byggjast á
áhuga og áræði, og fjármögnun frá
hinu opinbera og frá einkaaðilum;
gjöfum eða framlagi úr sjóðum, auk
þess sem háskólarnir hafa eyrna-
merkta fjárveitingu eða lögbundna
skyldu til að nota til listaverkakaupa
visst hlutfall af húsnæðiskostnaði.
Verk sem pöntuð eru frá listamönn-
um í skúlptúrsafn Western Gallery
hafa áður farið í gegnum strangt
ferli og valnefnd sérfræðinga á veg-
um skólans og úr nærsamfélaginu,
verið fjármögnuð og hlotið samþykki
stjórnar háskólans. Þótt safnið hafi
getað nýtt prósentuhlutfall (0,5%) af
fé sem varið hefur verið til endur-
nýjunar bygginga á lóðinni í sam-
ræmi við stefnu listráðs Washing-
ton-ríkis um list í opinberu rými, þá
dugði það ekki til í tilviki áður-
nefndrar Söruh Zse sem er eftir-
sóttur samtímalistamaður. Að sögn
Hafþórs mun Zse hins vegar hafa
hrifist svo af skúlptúrsafninu að hún
veitir góðan afslátt – sem betur fer
því allt stefnir í að væntanleg verk
hennar verði einstaklega hrífandi
framlag til þess. Þá stuðlar verk
hennar að því að auka þar hlut
kvenna en verk sem konur eru höf-
undar að verða þá tíu samtals.
Skúlptúr sem staður
Hið nýja verk Zse minnir á að
listasafn Western Washington-
háskóla, eins og raunar öll söfn, er í
stöðugri mótun í gegnum innkaup,
miðlun og rannsóknir. Saga safnsins
varpar ljósi á sérstöðu þess. Háskól-
inn hóf að huga að listskreytingum á
6. áratugnum með áherslu á skúlp-
túra og var lögð áhersla á að lista-
menn fengju sjálfir að velja verkum
sínum stað á háskólasvæðinu. Með
aukinni fjármögnun varð svæðið
áhugaverður og tilraunakenndur
vettvangur sem endurspeglaði list-
hreyfingar samtímans – svo sem
óhlutbundna list, naumhyggju og
landlist – í átt frá því að arkitektar
pöntuðu skúlptúra til þess að veita
listamönnum frelsi til að vinna stað-
bundin verk („site-specific“) þar sem
umhverfið, saga eða samfélagslegt
samhengi var haft að leiðarljósi.
Stálskúlptúr Isamu Noguchi, „Sky-
viewing Sculpture“ frá 1969, sem
sett var upp á einu aðaltorgi há-
skólasvæðisins árið 1969, er dæmi
um hið fyrrnefnda. Eins og nafnið
bendir til kallar verk Noguchi engu
að síður á virka rýmislega þátttöku
áhorfandans sem gengur inn í verkið
og horfir jafnframt út fyrir það, til
himins, og ef til vill einnig inn á við.
Í öðru stálverki, frá 1982, leitast
Richard Serra við að virkja staðinn
sem slíkan í þríhyrningslaga verki
sem undirstrikar rýmislega afstöðu
vegfarenda sem koma úr og stefna í
þrjár áttir, en kemur róti á hana,
rammar inn umhverfið eða byrgir
sýn. Loyd Hamrol skapar hins vegar
skjól og skírskotar til staðhátta og
atvinnusögu Bellingham, sem og
menningar frumbyggja, í verkinu
Log Ramps frá 1974 sem eins og
nafnið bendir til er reist úr trjábol-
um en form þess minnir á frum-
byggjatjald. Nancy Holt notar nátt-
úrulegt grjót (sem tengist landsvæð-
inu) til að hlaða hringlaga strúktúr,
„Stone Enclosure: Rock Rings“ frá
1977-78, sem stendur á jaðarsvæði
við hávaxinn skóginn sem einkennir
svo mjög heillandi landslag norð-
vestursins í Bandaríkjunum og á
vesturströnd Kanada. Forn mann-
virki koma upp í hugann en þegar
inn í verkið er komið blasa við boga-
göng sem liggja frá suðri til norðurs
og tengjast Pólstjörnunni, leiðar-
stjörnu sjófarenda. Gáttir opnast í
ýmsar áttir á hringferð áhorfandans
í verkinu. Viðarplankar George
Trakas, „Bay View Station“ frá
1987, liggja á mörkum listar og
landslagsarkitektúrs en ganga eftir
þeim býður upp á breytilegt útsýni
yfir flóann og hugsanir um flæði
merkingar, um samgönguæðar, ár
og bryggjur. Hvað er háskóli ef ekki
farvegur merkingarstraums?
Verk Toms Otternes, „Feats of
Strength“ frá 1999, sker sig úr fyrir
þær sakir að verkið er fígúratíft.
Litlar og skondnar bronsverur vekja
kátínu og minna á teiknimyndakalla
(þ.á m. er ein kvenkyns útgáfa) sem
ýmist líkja eftir athöfnum nemenda
sem sóla sig á náttúrulegum sand-
steini eða reyna sig við grjótlyft-
ingar. Hugsanlega túlka verurnar
andlegar kraftlyftingar nemenda
skólans en annað verk, og ekki síður
vinsæll viðkomustaður nemenda, er
hið monúmentalíska „Stadium
Piece“ eftir Bruce Nauman. Verkið
er frá 1998-99 og setur sterkan svip
á háskólasvæðið en það minnir í
senn á háskólatröppur og áhorf-
endapalla íþróttavalla, útileikhúsa
eða fyrirlestrasala. Þannig dregur
Nauman á snjallan hátt saman
byggingarfræðilega þætti, virðu-
leika og menningargildi stofnunar-
innar, sem og hugmyndir um lær-
dóm sem andlega íþrótt eða leit.
Tröppugangurinn sjálfur er hins
vegar til þess fallinn að rugla vegfar-
endur skemmtilega í ríminu og fá þá
til að íhuga stöðu sína. Verk Naum-
ans og annarra áðurnefndra lista-
manna eru dæmi um það hvernig
staðurinn verður órjúfanlegur hluti
af merkingu verksins. Þau beinlínis
draga fram háskólasvæðið sem sér-
stakan stað eins og fram kemur í
máli fyrrverandi safnstjóra Western
Gallery, Söruh Clark-Langager, í
bók hennar Sculpture in Place –
Campus as Site frá 2002.
Margháttað starf safnstjórans
Eins og nærri má geta kalla úti-
listaverkin – sem berskjölduð eru
fyrir ágangi og sveiflum í veðri – á
viðhald og varðveislu þeirra geta
fylgt ýmsar áskoranir. Í ljós kemur
að Hafþór hefur sérþekkingu á slík-
um málum. Hann ritstýrði bókinni
Conservation and Maintenance of
Contemporary Public Art sem kom
út 2001 en þar er einnig fjallað um
fjármögnun verkefna og lagaleg
málefni. Hlutverk safnstjórans er
því býsna fjölþætt og aðspurður
bendir Hafþór á að aukið fjármagn
til viðhalds verka á sl. tveimur árum
hafi skilað sér í forvörslu tólf stórra
skúlptúra og unnið sé að endur-
bótum á þremur öðrum. Hafþór hef-
ur einnig umsjón með verkum sem
hýst eru innandyra, þ.á m. skúlptúr-
um sem til sýnis eru í völdum rým-
um. Western Gallery á einnig tals-
verðan fjölda tvívíðra verka, sem
mörg hver tengjast svæðisbundnum
Listin og háskólinn í Bellingham
Ljósmynd/Tyler Kendig
Safnstjórinn Hafþór Yngvason í listaverkageymslu Western Gallery fyrir framan verk eftir Jackson Pollock, No. 3, blekverk á pappír frá 1951.
Umhverfislist Verk Nancy Holt, „Stone Enclosure: Rock Rings“, 1977-78. Kven-Atlas Fígúratíft bronsverk Toms Otternes, „Feats of Strength“.