Skírnir - 01.04.2008, Page 19

a› skipt ast á hlut um til a› létta sér lífs bar átt una. Sú vi› skipta hugs -
un sem ligg ur mark a›s hyggju sí› ari tíma til grund vall ar felst í flví
a› nán ast hva› sem er ver›i gert a› vöru sem megi hugs an lega
selja me› hagn a›i á frjáls um mark a›i. Til a› vi› skipti á mark a›i
geti átt sér sta› ver›a menn a› sjálf sög›u a› hafa rá› stöf un ar rétt
yfir eig um sín um og geta af sal a› sér fleim a› vild sinni í flví skyni
a› fá í sta› inn eitt hva› ann a› sem menn sækj ast eft ir. Í flekktu riti
Ro berts L. Heil broner, The World ly Philosoph ers, flar sem ger› er
grein fyr ir mót un mark a›s hag kerf is í kjöl far End ur reisn ar inn ar,
er nefnt a› flrennt hafi skipt sköp un vi› mót un fless, fla› er a›
land, vinnu afl og au› magn gat nú geng i› kaup um og sölu — me›
ö›r um or› um, a› vi› get um lát i› af hendi land, vinnu afl e›a fjár -
muni okk ar (hverj ir sem fleir eru) og hagn ast fjár hags lega e›a
feng i› í sta› inn eitt hva› sem vi› telj um meira vir›i fyr ir okk ur en
fla› sem vi› lét um af hendi.17
menning og markaðshyggja 19skírnir
17 Au› magn i› — kap ít ali› — er trú lega fla› sem mestu skipt ir í flessu sam bandi
vegna fless a› fla› er upp safn a› ur fjár hags leg ur e›a pen inga leg ur hagn a› ur sem
ger ir okk ur kleift a› hagn ast enn meira: fia› eru fjár mun ir sem ala af sér meiri
fjár muni me› marg vís leg um hætti. fiess vegna er freist andi a› tengja „mark a›s -
hyggju“ beint vi› kap ít al isma e›a au› valds hyggju, og vafa laust eru slík tengsl
i›u lega til sta› ar; kannski má me› réttu segja a› „au› valds hyggja“ — fla› a›
sækj ast eft ir fleim völd um sem au› ur inn fær ir — sé ákve› i› af brig›i mark a›s -
hyggju. En mál i› er flókn ara og fólk get ur fylgt mark a›s hyggju vit andi vits e›a
óaf vit andi án fless a› hugsa í anda au› valds hyggju. For senda fless a› vi› skipti
á mark a›i eigi sér sta› er hagn a› ar von fleirra sem í vi› skipt um standa, en hagn -
a› ur inn sem von ast er eft ir er í fæst um til fell um fjár hags leg ur; fólk fær ein fald -
lega me› vi› skipt um flá hluti sem fla› flarfn ast, en er ekki endi lega a› hugsa um
a› græ›a meiri pen inga, flótt fla› sé vissu lega a› hugsa um eig in hag. fiess vegna
tel ég hæp i› a› leggja mark a›s hyggju og au› valds hyggju a› jöfnu. Sá sem
stund ar vi› skipt in í flví skyni fyrst og fremst a› ver›a au› ug ur og eign ast meiri
au› er rétt nefnd ur kap ít alisti, au› valds sinni. Kap ít alist ar eru sam kvæmt flessu
fleir sem n‡ta au› sinn til a› ver›a au› ugri og helsta a› fer› in til fless er sú a›
eiga hlut í fyr ir tækj um sem fram lei›a og selja vör ur sem eiga a› skila eig end -
um fyr ir tæk is ins fjár hags leg um hagn a›i. And stæ›a kap ít al isma er flá sós í al ismi
e›a sam eign ar stefna flar sem tali› er æski legt a› fyr ir tæk in séu sam eign sam fé -
lags ins og ekki rek in fyrst og fremst af fjár hags legri hagn a› ar von, held ur vegna
fless a› flau eiga a› skila sam fé lag inu marg vís leg um ö›r um hagn a›i. — Í reynd
held ég a› oft sé or› i› „kap ít al ismi“ ekki not a› yfir hug mynda fræ›i, held ur
yfir flók i› fljó› fé lags legt skipu lag (au› valds kerf i›) sem tek ur ekki a› eins til
efna hags kerf is, held ur líka til fless hvern ig áhrif um og völd um er skipt í fljó› -
fé lag inu.