Skírnir - 01.04.2008, Page 156

Til a› skilja fletta bet ur má taka sem dæmi mynd hverf ing una líf i›
er fer›a lag. Hún birt ist ekki a› eins í ljó› lín um eins og „til vera
okk ar er und ar legt fer›a lag“ held ur einnig í fjöl mörg um frös um
sem menn nota í dag legu máli. Fólk upp lif ir ‡m is legt á lífslei› inni,
stefn ir a› ákve›nu marki í líf inu, stend ur á kross göt um, æ›ir út í
eitt hva› e›a staldr ar a› eins vi›, geng ur gegn um erf i› tíma bil, á
samlei› me› ö›r um og svo mætti lengi telja.
Hug fræ› ing ar líta svo á a› or› séu ekki óhá› ö›r um ein ing um
tungu máls ins held ur teng ist flau sök um mann legr ar reynslu og
flekk ing ar. Or› inu eld hús fylgja til dæm is fjöl mörg önn ur or›
sem mynda form ger› í kring um fla›, svo sem eld hús bor›, vask ur
og bekk ur, hníf ur, disk ur og skál, elda, baka og flvo upp. fiannig
er merk ing hug taks í raun fólg in í form ger› fless en ekki or› inu
sjálfu. Fræ›i menn hafa not a› ‡mis hug tök yfir hug ræn ar form -
ger› ir, en hér ver› ur lát i› nægja a› tala um mót (schema) (Croft
og Cru se 2004:7–8).4 Menn nota mót og a›r ar form ger› ir til a›
nálg ast merk ingu langra texta ekki sí› ur en stakra or›a. Á sama
hátt og kjarni mynd hvarfa er a› skilja einn hlut me› hli› sjón af
ö›r um, teng ir fólk sí fellt sam an um fangs meiri hug mynd ir me›
hjálp móta og fleiri form ger›a. Mót gera les anda bók mennta verks
kleift a› skilja skáld a›a at bur›i og per són ur í til bún um sögu heim -
um; reynsla hans af eig in heimi og fólk inu flar er for senda skiln -
ings á hinu skáld a›a.
Í stuttu og mjög ein föld u›u máli má segja a› hug ræn skáld -
skap ar fræ›i beini sér stak lega at hygli a› flví hva›a hug rænu ferli
búi a› baki bók mennta texta og hva›a ferli fari í gang fleg ar les andi
les text ann. Me› ö›r um or› um: Í bók mennta texta b‡r merk ing og
a› fleirri merk ing ar sköp un koma tveir ein stak ling ar me› virka al -
menna hug ar starf semi; ann ar skrif ar og hinn les en bá› ir nota
sömu hug rænu ferl in. A› fer› ir hug rænn ar skáld skap ar fræ›i voru
til a› byrja me› mest megn is not a› ar til a› varpa n‡ju ljósi á
mynd hvörf og flví var mest unn i› me› ljó›.5 Á sí› ari árum hafa
ásta kristín benediktsdóttir156 skírnir
4 Önn ur ensk hug tök not u› yfir hug ræn ar form ger› ir eru til dæm is cogniti ve
mod el, frame, script, base og scene.
5 Á ís lensku hef ur Berg ljót S. Krist jáns dótt ir (2006) skrif a› í Rit i› um kenn ing ar
í kvæ› um Gísla sögu út frá hug fræ›i kenn ing um. Einnig birt ist flar fl‡› ing á