Saga - 2011, Blaðsíða 21

rétt í nútímanum. Þessar sögur eru nefndar upprunasögur og í þeim
fær ímyndunarafl manna gjarnan að fljúga frjálst. eins og allir vita
getur allt gerst í goðsögulegri fortíð og því er engin goðgá að rekja
uppruna sinn til sólarinnar, eldingaveðurs eða meyfæðinga.
Oft er að finna goðsögulegan frumföður í upprunasögum, ekki
síst í upprunasögum lítilla ættbálkasamfélaga. Slíkan frumföður eig-
um við Íslendingar í Ingólfi Arnarsyni. Guðmundur Finnbogason
skilgreinir Ingólf skýrt sem slíkan þegar hann skrifar árið 1906:
Hann [Ingólfur] stendur á Arnarhóli og styðst við öndvegissúlu sína.
Hann er ungur maður, fríður sýnum og höfðinglegur … Öruggur horf-
ir hann yfir landið, sem guðirnir hafa vísað honum á … Hann finnur,
að hann er forgöngumaður inn í land framtíðarinnar; hann veit, að í
spor sín muni margir göfugir menn ganga og að hér byrjar saga heillar
þjóðar. Hann hefir gróðursett sterkan kvist af kynviði þjóðar sinnar í
nýjum jarðvegi og sér hann í huganum vaxa og blómgast. Í hillingum
hugsjónanna sér hann sögu íslenzkrar þjóðar.1
Þegar Guðmundur skrifar þetta höfðu Íslendingar þörf fyrir nýja
sjálfsmynd. Íslenskt samfélag var í endursköpun; atvinnuhættir og
búsetumynstur að breytast og hið nýja þjóðfélag tuttugustu aldarinn-
ar í mótun. eftir áratuga baráttu var sjálfstæðið loks í augsýn og
Íslendingar stóðu á þröskuldi þess að verða viðurkenndir sem sérstök
þjóð, sérstakt samfélag byggt fólki sem gat sagt „við“ um sjálft sig og
„hinir“ um alla aðra. Landnámsmaðurinn Ingólfur Arnarson uppfyllti
öll skilyrði frumföður slíkrar þjóðar og ekki spillti fyrir að hægt var
að vísa til fornra skriflegra heimilda um tilvist hans og forgöngu.
Frá landnámi til nútímans voru hins vegar liðin nær ellefu
hundruð ár og þótt Ingólfur Arnarson undirstrikaði sem frumfaðir
hvaðan þjóðin væri komin, að hún hefði búið í landinu um langt
skeið og „ætti“ bæði landið og sjálfa sig, var nýtt þjóðfélag að rísa á
Íslandi. Það þjóðfélag þurfti nútímalegri persónu en Ingólf til að
tákngera sig sem sjálfstætt þjóðfélag í samfélagi þjóðanna. Og hver
var heppilegri til þess en Jón Sigurðsson, sjálf sjálfstæðishetjan?
Hann var ótvíræður forgöngumaður en tilheyrði engu að síður
nútímanum. Hann var því kjörinn sem eins konar tuttugustu aldar
útgáfa af föður íslensku þjóðarinnar í framhaldi af eða sem afkom-
andi Ingólfs Arnarsonar.
hver/hvað … var/er jón sigurðsson? 21
1 Guðmundur Finnbogason, Ingólfur Arnarson: erindi flutt í Reykjavík 4. nóv. 1906
(Reykjavík: án útg. 1906).
1-SagaVOR2011—NOTAGreinar_Sagahaust2004-NOTA5/4/111:12PMPage21