Saga - 2011, Blaðsíða 210

Íslendinga saga
Ég vík að lokum að Íslendinga sögu Jóns. Hversu maklegt er að meta Jón og
verk hans út frá nýjum og nýlegum hugmyndum og skoðunum? Og hvað
stendur óhaggað í fræðum hans og aðferðum?
Þess er fyrst að gæta að Jón ritar sjálfur í formála fyrir Íslendinga sögu
sinni að búast megi við að henni kunni að vera í ýmsu áfátt og hefur þá
einkum í huga skort á undirstöðurannsóknum á ýmsum sviðum. Þá valdi
ný afstaða til Íslendingasagna gjörbreyttum viðhorfum, segir hann. Loks
nefnir hann að tíðinda sé að vænta vegna rannsókna í fornleifafræði og
jarðfræði og athugana á loftslagsbreytingum sem geti raskað fyrri niðurstöð -
um.
Almennt má segja að fræðimenn muni lengi enn leita inn á ný, vanrækt
svið og spyrja nýrra spurninga; þannig er gangur mála og rit úreldast. Jón
gat auðvitað ekki kannað öll svið og spurt allra hugsanlegra spurninga. Þess
vegna vantar t.d. ýmislegt félagssögulegt efni í Íslendinga sögu, efni sem telst
mikilvægt á okkar tíð.
Ég ætla svo að ljúka þessu á ögn persónulegri nótum um Íslendinga sögu I.
Bókina las ég vandlega í námi og á spássíum í eintaki mínu stendur hvar-
vetna „NB“ og „ath“, til marks um rækilegan og ítrekaðan lestur. Ég dáist
enn að bókinni fyrir fræðilega framsetningu, hún höfðar mjög til mín og
örvar til átaka. Ég sinnti lengi vel einkum verslunar- og hagsögu íslenskra
hámiðalda og má nærri geta að skrif Jóns um þetta hafa haft á mig mikil
áhrif enda hafði Jón lifandi áhuga á efninu og lagði margt gott til, svo sem
um verðlag. en ég tel að utanlandsverslun hafi ekki skipt þjóðina eins miklu
máli og Jón taldi og að siglingar á eigin skipum hafi ekki verið undirstaða
að efnahagslegu og stjórnarfarslegu sjálfstæði hennar, eins og var skoðun
hans. Hugmyndir hans um að íslenskir vararfeldir og skinn hafi verið sam-
keppnisfær erlendis, og verið hafi áfall mikið þegar tók fyrir sölu þeirra,
standast varla né heldur sú skoðun hans að endalok íslenskrar hafskipa-
siglingar hafi valdið hnignun í menningarefnum. engu að síður dáist ég enn
að verkinu. Ég held að ég birti aldrei neitt á prenti um sögu íslenskra
miðalda án þess að kanna fyrst hvað Jón segir um efnið. Ég er jafnan feginn
þegar ég get gert skoðun hans að minni. vandvirkni hans og nákvæmni er
stöðug viðmiðun, skýr og rökföst framsetning hans hvetur til eftirbreytni.
Nákvæmur lestur hans á heimildum veitir mikla stoð og það er alltaf líklegt
að könnun hans sé tæmandi, að ekki sé fleiri dæmi að hafa en þau sem hann
kannaði. Þrátt fyrir mikið starf margra fræðimanna og mikið prentað mál
allt frá útkomu Íslendinga sögu árið 1956 heldur hún enn miklu af gildi sínu.
Það eru ekki mörg íslensk sagnfræðiverk sem hafa náð svipaðri stöðu, og
mér finnst ósennilegt að mörg muni bætast við í framtíðinni.
aldarafmæli210
1-SagaVOR2011—NOTAGreinar_Sagahaust2004-NOTA5/4/111:13PMPage210