Saga - 2011, Blaðsíða 220

þenslubylgjur og hins vegar competition system sem þýða má sem samkeppnis-
kerfi. Í ítarlegum aðfaraorðum gerir hann grein fyrir hvernig hann datt ofan á
þetta efni og útskýrir síðan hvort fyrirbærið um sig og hvernig þau tengjast.
Með hugtakinu samkeppniskerfi á Axel við það þegar upp kemur
nokkur fjöldi sjálfstæðra samfélaga sem eiga sameiginlegan menningarleg-
an bakgrunn og búa í nábýli. Þessi samfélög hefja síðan víðtæka samkeppni
innbyrðis á menningarsviðinu, efnahagslega og ekki síst í hernaði. Þessi
samkeppni leiðir ævinlega af sér víðtækar breytingar og hraðar þróun
þeirra samfélaga sem tilheyra kerfinu.
við upphaf slíkra kerfa er höfðingjastétt af einhverju tagi yfirleitt
ráðandi afl í þeim samfélögum sem innan kerfisins eru og hernaður þeirra
einkennist í fyrstu af baráttu fámennra flokka hernaðaraðals. Þetta mætti
kalla elítuhernað. Þessir flokkar voru gjarnan sérþjálfaðir og réðu yfir
dýrum búnaði svo sem stríðsvögnum eða stríðshestum. Þegar svo baráttan
innan samkeppniskerfisins harðnaði, neyddist höfðingjastéttin til að kalla
aðra þegna samfélagsins sér til aðstoðar og þá urðu til fjölmennar sveitir fót-
gönguliða sem börðust saman í flokkum. Hinar sérþjálfuðu hersveitir
höfðingjanna máttu sín lítils gagnvart þessum nýju andstæðingum og urðu
fótgönguliðssveitirnar því brátt burðarásinn í hernaðinum og jafnframt jókst
pólitískt mikilvægi þeirra hópa sem mynduðu þær. Innan samfélagsins
hófst þá það sem höfundur kallar democratization, sem hér verður þýtt með
orðinu lýðvæðing því þessi þróun á ekkert endilega skylt við það sem við
köllum lýðræðisþróun, þótt svo geti auðvitað verið í sumum tilfellum. Með
lýðvæðingu er einungis átt við að staða lægri stétta samfélagsins batnar og
þær komast til aukinna áhrifa. Niðurstaðan af þessu öllu var síðan sú að allt
samfélagið hervæddist og þá hófst þenslubylgjan. yfirleitt fylgdi fólksfjölg-
un því sem hér hefur verið lýst, hvort sem hún var nú afleiðing þróunar-
innar eða orsök. yfirleitt voru það bændur sem báru þenslubylgjuna uppi
og það sem knúði hana áfram var ásókn í land. Markmiðið var því aukið
landrými fyrir samfélagið. Þenslubylgjunni lauk yfirleitt með því að þörf-
inni fyrir aukið landrými var fullnægt eða þenslubylgjan brotnaði á öflug-
um andstæðingi, sem annaðhvort stóð jafnfætis þeim sem voru í útþenslu
eða náði yfirhöndinni gagnvart þeim.
Hugmyndin um að samkeppni milli ríkja knýi samfélagsþróun og
menn ingarþroska áfram er í sjálfu sér ekki ný af nálinni. Höfundur bendir
á að ýmsir fræðimenn hafa tekið þennan pól í hæðina áður og talið að í slíkri
samkeppni sé að finna orsakir útþenslu Grikklands hins forna, sem og
menningarafreka Grikkja, en einnig ástæður þess að á nýöld náði evrópa
yfirburðastöðu gagnvart öðrum menningarsvæðum jarðarinnar. Höfundur
færir hins vegar rök fyrir því að þetta geti einnig átt við „barbarísk“ sam-
félög. Með því að nota hugtakið barbarismi er höfundur síður en svo að fella
einhverja gildisdóma yfir menningarstigi þessara samfélaga, segja að þetta
séu einhver villimannasamfélög. Hann bendir þvert á móti á að slík sam-
ritdómar220
1-SagaVOR2011—NOTAGreinar_Sagahaust2004-NOTA5/4/111:13PMPage220