Saga - 2011, Blaðsíða 180

jafnt sem nýleg viðhorf fræðimanna eru tekin til samanburðar og
skynsamlegrar niðurstöðu leitað. Þannig berst lesandinn af einni
öldu til annarrar í hafsjó norskrar miðaldasögu, kannski ekki
ósvipað því að sofna ofan í skáldsögu en vakna upp í lexíkoni.
Lesandinn væri að sönnu sem rekald ef ekki blöstu við tvenn kenni-
leiti, tvennar grundvallarkenningar eða sjónarmið sem nær öll
heildarröksemdafærsla ritsins byggist á og sveigir sig að. Annars
vegar snýr Bagge gamalli spurningu á haus þegar hann spyr hvernig
ríki norski konungdómurinn hafi verið en ekki hvort. Lengi á síðustu
öld var viðtekin venja að konungsríki miðalda væru greind með
hliðsjón af einni eða annarri staðalmynd ríkisvalds, en þeim síðan
raðað í röð eftir því hversu vel eða illa þau uppfylltu gefnar kröfur.
Mættu þau kröfunum illa þótti hæpið að kalla þau „ríki“. Á síðari
árum hefur áherslan öll snúist á hinn bóginn; konungsríkjum
miðalda er lýst á eigin forsendum og með tilliti til sértækra að -
stæðna og sögulegs veruleika hvers þeirra um sig. Bagge fellir því
fáa dóma um það hvort Noregur hafi á einum eða öðrum tíma-
punkti verið meira eða minna ríkisvaldsvæddur — „þróaður“/
„vanþróaður“ — en lýsir þess í stað sérkennum norska konungsríkis -
ins og þróunar þess í samanburði við nærtækar hliðstæður, hvort
sem er á Norðurlöndum eða annars staðar. Frá slíkum sjónarhóli
missa gildisdómar óneitanlega marks að mestu en landfræðilegar og
sögulegar aðstæður öðlast aukið vægi.
Ónefnt er þá annað og stærra kennileiti ritsins, sú höfuðkenning
sem það hlýtur að endingu að standa og falla með. Í heild sinni og
margbreytileika hverfist túlkunin um þann kjarna að framvöxtur
norska konungdómsins á miðöldum hafi verið órjúfanlega tengdur
— í eðli sínu, upptökum og innstu rökum — djúp stæðum og
víðtækum samfélagsbreytingum í evrópu samtímans. Því er með
öðrum orðum haldið fram að vöxtur og viðgangur norska kon-
ungsríkisins á hámiðöldum eigi rætur sínar í samevrópskum hrær-
ingum, ytri veruleika og drifkrafti, en ekki innri öflum landsins
og/eða þjóðarinnar; norski konungdómurinn verði ekki greindur
sem einangrað sögulegt fyrirbæri, þrátt fyrir að hafa dafnað með
eigin lagi á eigin forsendum eins og allur annar konungdómur. Með
þessu einu yrði fullur aðskilnaður með Bagge og flestum fyrirrenn-
urum hans, sem þó gaumgæfðu erlendar fyrirmyndir og áhrif en
aldrei á sambærilegum forsendum.
Að baki stendur frjó og áberandi umræða í sagnfræði síðari ára
með áherslu á umbreytingu evrópu á hámiðöldum. ein megin -
viðar pálsson180
1-SagaVOR2011—NOTAGreinar_Sagahaust2004-NOTA5/4/111:13PMPage180