Jökull

Ataaseq assigiiaat ilaat

Jökull - 01.01.2016, Qupperneq 129

Jökull - 01.01.2016, Qupperneq 129
Jarðskjálfti í Krýsuvík 1663 ing þar sem lítið vantaði upp á nákvæmni. Svo er hins vegar ekki ef stæði með tugi eða hundraði. „Olim“ (fyrrum eða áður) verður vart öðruvísi skilið en „fyrir jarðskjálftann“, og lækkun þá miðuð við vatnsborð eins og það var þá. Telja má víst að mikið hafi lækkað í vatninu eftir skjálftann 1663, jafnvel sem nam 10 metrum ef hátt hefur staðið í þegar hann varð, og þá mátt komast meðfram hömrunum nema fyrir Syðristapa. Það tel ég óhugsandi. Útfall úr norðurenda Kleifarvatn var athugað og mælt allt að 0,7 m3/s (Ólafur Friðriksson, 1941). Það kann að hanga þar, en hversu mikið er óvíst. Varðandi 300 fetin hallast ég helst að því að Þorkell hafi haft XXX fet í skrifi sínu (sbr. fimm M skrefa ummálið), en útgefandi klúðrað er hann setti orð í stað bókstafa, en þá orðið trecenti hjá honum. Þannig má reyna að fá vit í þetta atriði í grein Þor- kels, helstu heimild um þennan atburð. Frumbréf hans mun hafa brunnið með bréfasafni Ola Borch 1728. Ein heimild önnur, óskyld er til, að vísu ekki alveg gallalaus. Hún er í 300 ára gömlu alfræðiriti „Cosmographia novissima“ (Georgii, 1715). Þar seg- ir á bls. 971 um merka staði í Sunnlendingafjórðungi: „Keplawick, eine Stadt, so anno 1653 im Erdbeben Schaden gelitten“. Eflaust er átt við 1663 skjálftann, en ártalið skolast til. Keflavík var verslunarstaður og skemmdir þar hafa þótt fréttnæmar. Pistil sinn (epistola) dagsetti Þorkell 10 árum eftir jarðskjálftann sem lækkuninni olli. Þá voru 18 ár frá því hann skoðaði hverina í Krýsuvík sem hann lýsir þar. Náttúrufræðingurinn hefur blundað í honum og hann kann að hafa gert sér ferð til að skoða. Erindi gat hann varla átt nema ef væri í lækniserindum, en þær stundaði hann og þótti næsta heppinn læknir, eða þá fjárleitir ef slíkt sómdi þá klerkum. Það sem hann segir um lækkunina sýnir að honum hefur þótt mik- ið um. Bæði það og orðalagið sem hann hefur um sprungurnar „að ég tel“ bendir til að hann hafi séð og byggt á því skoðun sína. Önnur gömul heimild um jarðskjálfta og vatns- borðslækkun Í heimildum má finna nokkur dæmi um að jarðskjálft- ar hafi haft áhrif á hverina í Krýsuvík, en sjaldnast er getið um lækkun í Kleifarvatni, enda verður henn- ar ekki vart samtímis. Dæmi eru þó um að ýjað sé að þessu, eða ráða má af lýsingum. Eitt dæmi er frá 18. öld. Ole Henchel (sjá Ol. Olavius, 1780) rannsak- aði brennisteinsnámurnar í Krýsuvík 1775. Hann lýs- ir breytilegu vatnsborði Kleifarvatns: „Fyrir 20 árum kvað hafa staðið miklu hærra í vatninu, en mjög lík- legt er að við jarðskjálfta hafi komið sprunga í botninn og vatn farið þar niður. Bóndinn sem þar bjó (þ.e. í Krýsuvík) kvaðst sjá þess merki að lækkaði í vatninu með hverju ári“. Líklega var orsökin í þetta sinn jarð- skjálfti í Krýsuvík síðla árs 1754. Hann var harður og stór hver auk annarra smærri spruttu upp (Eggert Ólafsson, 1772, bls. 919). Fiskleysi í Kleifarvatni Eggert og Bjarni voru í Krýsuvík sumarið 1756. Að- alerindi þeirra þangað var kanna með jarðborun hver væru upptök jarðhitans. Lækkun í Kleifarvatni hefði þá átt að vera komin fram eftir skjálftann tveim árum fyrr, en Eggert nefnir slíkt ekki í ferðabókinni. Hann hefur ekki annað um vatnið að segja en fróðleik frá heimafólki, skrímslasögur og vannýtta fiskauðgi þess: „I Guldbrynge-Syssel findes ogsaa fiskeriige Søer. For Ex. Kleyfarvatn, kort fra Krisevigs Svovelbjærg, hvor Naboerne havde skiøn Fangst til tilforn, men som nu er nedlagt“. Enn segir þar „..da vi vare her (í Krýsuvík), blev os fortaald adskilligt om Kleifar- vatn, fornemmelig, at Naboerne turde ikke fiske der (endskiønt de vidste at Søen var fuld af Fisk, som sprang jævnlig op og legede i Vandet) for den Orms eller Slanges Skyld..“ Fiskleysi Kleifarvatns kann að stafa af því að hrygningarstöðvar silungs spillist við tíðar sveiflur vatnsborðsins, einkum þær stærstu. Slíkar breyting- ar eru býsna hraðar, geta numið fjögra metra lækkun á rúmum tveim árum. Fyrsta tilraun sem sögur fara af til að setja fisk í Kleifarvatn er frá árum Árna Gíslasonar (d. 1898) stórbónda og sýslumanns í Krýsuvík. Misvöxtur vatnsins þótti undarlegur og engin veiði var í því, en þá gerði Árni Gíslason tilraun til að flytja silung eða silungsseyði úr Elliðavatni í Kleifarvatn. Hún fór út um þúfur, því að sendimaðurinn drakk sig ölvaðan í Hafnarfirði. Meðan því fór fram var silungurinn í kist- unum og var dauður þegar honum loks var sleppt í Kleifarvatn (Guðmundur G. Bárðarson, 1929). Árni JÖKULL No. 66, 2016 129
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144

x

Jökull

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.