Skírnir - 01.09.2003, Side 19

SKÍRNIR ENDURREISN MIKILLÆTIS OG STÓRMENNSKAN 245
hendur nemaþað sem er mikils vert og merkilegt“).“v> Svigasetn-
ing Kristjáns er úr Siðfræði Nikomakkosar og sýnir að byggja má
þessa gagnrýni á orðum Aristótelesar sjálfs. Og Aristóteles kveð-
ur jafnvel ennþá sterkar að orði þegar hann skrifar:
Hann [hinn mikilláti] er latur og seinn til verka nema um sé að ræða mik-
inn heiður eða afreksverk.20
Orð Aristótelesar eru afdráttarlaus og erfitt er að sjá hvernig kom-
ist verði hjá því að álykta um leti eða seinlæti hins mikilláta. Hins
vegar má benda á að í bæði skiptin sem Aristóteles víkur að leti
hins mikilláta eða því að hann sé seinn til verka þá skilyrðir hann
staðhæfingu sína: Hinn mikilláti er sagður seinn til verka nema
ákveðin skilyrði séu uppfyllt (afreksverk/heiður). Það er hér sem
Kristján eygir svar handa gagnrýnendum.
Þeir gagnrýnendur sem Kristján leitast við að svara hér álíta
það gagnrýnisvert að vera latur og seinn til verka og Kristján virð-
ist sammála þeim að þessu leyti, en hann telur að þeir hafi ekki
komið auga á skilyrði Aristótelesar eða a.m.k. ekki áttað sig á vægi
þeirra. Þeir gefi sér „að tækifæri til mikilsverðra verka séu fá.“21
Og Kristján spyr einfaldlega hví við skyldum gefa okkur þetta,
hví getum við ekki alveg eins gert ráð fyrir að tækifæri til dáðrakkra at-
hafna séu mörg og að stórmennið láti skammt stórra högga í milli? Ef við
svipumst um í kringum okkur í heiminum virðist enginn hörgull vera á
verðugum viðfangsefnum fyrir dygðumprýdd stórmenni.22
Vandinn við þessa vörn Kristjáns er að minnsta kosti tvíþættur.
Hún strandar í fyrsta lagi á því, eins og við sáum, að það er
Aristóteles sjálfur en ekki gagnrýnendurnir sem lýsir hinum
mikilláta sem lötum og seinum til verka, hann taki sér ekki margt
fyrir hendur. Vitaskuld er það rétt að Aristóteles bætir við skilyrð-
um en þau kveða á um undantekningar og hví skyldum við ætla
að slík undantekningarskilyrði séu oft uppfyllt á okkar tímum?
19 Sama rit, bls. 90.
20 Siðfrœði Níkomakkosar, fyrra bindi, bls. 352 [1124b], leturbreyting mín.
21 Kristján Kristjánsson, Mannkostir, bls. 90.
22 Sama rit, bls. 90.