Skírnir - 01.09.2003, Qupperneq 58

284
VILHJÁLMUR ÁRNASON
SKÍRNIR
„lauslæti er rangt" er hvorki rökhæfing né raunhæfing vegna þess
að engin leið er til að ganga úr skugga um sannleiksgildi hennar.
Hún er því strangt til tekið merkingarlaus.
Lítum aðeins nánar á þetta. Hryggjarstykkið í þessari röksemd
heitir sannprófunarlögmálið um merkingu (the Verification
Principle of Meaning). Lögmálið kveður á um að sé staðhæfing
ekki röksannindi, þ.e. sé hún ekki rökhæfing, hafi hún einungis
merkingu ef sýna megi fram á sannleiksgildi hennar með reynslu-
athugun, sem er einkenni raunhæfinga. Staðhæfingin „lauslæti er
rangt“ stenst ekki þessa kröfu. Rökfræðilegir raunhyggjumenn
tóku ekki mark á „innsæi“ sem leið til að færa sönnur á nokkurn
hlut. Þess vegna felldu þeir sinn óvægna - en að forsendum þeirra
gefnum óhjákvæmilega - dóm: Siðferðilegar staðhæfingar eru
hvorki sannar né ósannar og eru því ekki eiginlegar staðhæfing-
ar.35 Lítum á kafla eftir Wittgenstein þar sem hann ræðir eðli sið-
fræðilegra staðhæfinga:
[...] nú sé ég að þessar merkingarlausu staðhæfingar voru ekki merking-
arlausar vegna þess að mér hefði láðst að finna hinar réttu, heldur vegna
þess að merkingarleysið var þeirra innsta eðli. Því markmiðið með notk-
un þeirra var einmitt að komast út fyrir takmörk heimsins og þar með út
yfir takmörk þess máls sem hefur merkingu.36
Og merkingarleysi siðadóma er sannarlega ekki til marks um fá-
nýti viðfangsefnisins. Öðru nær: Siðferðileg verðmæti eru svo
merkileg - „hin skilyrðislausu gæði og hin skilyrðislausu verð-
mæti“ svo „yfirnáttúrulega dýrmæt“ - að þeim er vísað út úr
heiminum, heimi hinna merkingarbæru staðreynda sem hægt er að
ræða af einhverju viti. Siðfræðin getur aldrei orðið að vísindum.
Eftir þetta kaus Wittgenstein að þegja um siðfræðileg efni. Það
gerðu geðstefnumenn ekki. Þótt þeir hefðu komist að þeirri nið-
urstöðu að siðfræðilegar staðhæfingar féllu á sannprófunarlög-
málinu um merkingu, viðurkenndu þeir að slíkar staðhæfingar
35 f þennan flokk falla líka fagurfræðilegar, frumspekilegar og trúarlegar staðhæf-
ingar.
36 Ludwig Wittgenstein, „Fyrirlestur um siðfræði“, Þorsteinn Gylfason þýddi,
Heimspeki á tuttugustu öld, s. 56. Birtist upphaflega í Skírni 142 (1968).