Skírnir - 01.09.2003, Síða 136

362
ÁRNIBERGMANN
SKÍRNIR
ar bókmenntir hafa gegnt, og þeim sérstöku aðstæðum sem ollu
því að rússneskir lesendur gátu hvorki kynnst Kafka, Joyce,
Nabokov né heldur Beckett eða Genet (svo fáein nöfn séu nefnd)
fyrr en alllöngu eftir að verk slíkra höfunda höfðu gengið yfir
Vesturlönd: þeir fengu yfir sig of stóran skammt af hremmingum
í einu. Jerofejev segir reyndar í áðurnefndum formála sínum að því
fari fjarri að hann telji sig og aðra rússneska höfunda eina á báti.
„Við sýnum sem aðrir“, segir hann „að undir þunnum hjúpi
menningar reynist manneskjan vera skepna sem ekki lætur að
stjórn. Hið rússneska dæmi er bara meira sannfærandi en önn-
ur.“48
í öðru lagi ber að hafa í huga að þótt höfundar eins og Jerofejev
og Sorokin hafi komið sér fyrir úti á ystu nöf eiga þeir margt sam-
eiginlegt með öðrum og mun síður hneykslisvekjandi rússneskum
höfundum. „Svartnættið“ breiddi sig yfir bókmenntaheiminn
þegar á síðasta hálfum öðrum áratug Sovétríkjanna, ekki aðeins
yfir Samizdat (þau „sjálfsútgáfurit" sem gengu í afriti manna í
milli) heldur og verk sem komu fyrir almennings sjónir.
Tökum dæmi af þrem konum: Viktoriu Tokarevu, Ljúdmilu
Razúmovskaju og Ljúdmilu Petrúshevskaju. Þær komu fram á
áttunda áratugnum með verk sem voru að ýmsu leyti frábrugðin
þeim húmanisma sem einkenndi „siðferðisrealistana“ sem fyrr
voru nefndir. Þeir fóru með beiskan sannleika um það hvernig sú
tilraun með manninn og mennska sambýlishætti hefði tekist sem
rússneska byltingin gerði. En þeir slepptu samt ekki hendi af
heimspeki vonarinnar. í verkum þeirra má finna mótvægi við
ranglæti, svik og lágkúru - mótvægi sem þessir höfundar láta pers-
ónur sínar finna í tryggð við gömul gildi bændasamfélagsins, í
virðingu fyrir sögu og náttúru og svo í ást, vináttu og list. En kon-
urnar sem nú voru nefndar grófu í verkum sínum undan slíkri
huggun fólsku gegn. I Nautaati (Korrida, 1979) eftir Tokarevu
kynnist lesandinn kvikmyndamanni sem lifir svo sannarlega fyrir
list sína. En heilög köllun til listar, sem marglofuð er í rússneskum
bókmenntum, er hér afhjúpuð sem sérgæska manns sem hvorki
48 Sama rit, bls. 23.