Skírnir - 01.09.2003, Side 258

484
SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON
SKÍRNIR
Guðfræðingurinn Ernst Troeltsch (1865-1923) tileinkaði sér þessar
aðferðir og lagaði þær að guðfræðilegum rannsóknum. Hann miðar við
þær forsendur sem frjálslynda guðfræðin gengur út frá og sögulegar rann-
sóknir á textum Nýja testamentisins hafa æ síðan þurft að taka afstöðu
til.1 Þær hafa reglulega verið endurskoðaðar. Tvískiptingin á milli áhersl-
unnar á kenninguna og siðfræðina kemur sjaldnast fyrir í hreinni mynd,
en fulltrúar beggja stefna byggja á vísindalegum aðferðum síns tíma í leit
að niðurstöðu.
Jesús sem fyrirmynd trúarlífsins
Fyrirmyndir gegna mikilvægu hlutverki í siðferðilegri breytni manna. I
sögu kristninnar hafa postularnir meðal annarra og ýmsir píslarvottar og
dýrlingar gegnt þessu hlutverki öldum saman. Frá og með siðbótinni
misstu dýrlingarnir hins vegar þessa stöðu í löndum mótmælenda og við
tóku einstaklingar sem með líferni sínu gáfu fordæmi til eftirbreytni. í
stað helgisagna komu ævisögur. Þær fjölluðu ekki eingöngu um stór-
menni, heldur einnig um venjulegt fólk, líf þess og starf.2
Sú fyrirmynd sem menn hafa löngum litið til er Jesús Kristur. Þannig
var breytni eftir Kristi forsenda hreyfingar einsetumanna í fornkirkjunni
og klausturhreyfinga á miðöldum.3 Auk þess átti mynd guðspjallanna af
hinum jarðneska Jesú sterk ítök í hugum fólks, því hann var mannlegri og
óneitanlega nálægari en hinn himneski Kristur, Drottinn allsherjar. At-
hyglisvert er að þessi áhugi á hinum jarðneska Jesú var sérstaklega út-
breiddur í borgum.4 I Jesú sáu menn frummynd hins mannlega og hold-
tekju þess kærleika sem á að móta samskipti manna. Hann var fyrirmynd-
in eina sanna.5
Áhugi Lúthers á því að fá almenning til þess að lesa ritninguna stuðl-
aði að því að nemendur voru látnir lesa guðspjöllin í skólum á 16. og 17.
öld. Þetta gerði það að verkum að jarðneska myndin af Jesú fékk æ meira
vægi í hugum fólks, sérstaklega sú mynd sem dregin er upp af honum í
samstofnaguðspjöllunum (Matteusi, Markúsi og Lúkasi). Kristsfræðileg
mynd Jesú í Jóhannesarguðspjalli og bréfum Nýja testamentisins náði aft-
ur á móti ekki eins sterkum tökum á fólki.6 Heittrúarstefnan, píetisminn,
tók við þessari arfleifð og þróaði hana.
1 Ernst Troeltsch 1971: 105-127; Peter Stuhlmacher 1979: 22-24.
2 Gustav Adolf Benrath 2000: 781; Martin Brecht 2000: 606-608.
3 Karl Suso Frank 2000: 688-689.
4 Hartmut Boockmann 1996: 46-52.
5 Dieter Georgi 2000: 566-575. í ritinu Breytni eftir Kristi eftir Thomas a Kemp-
is er m.a. að finna þessa sýn á Jesú. Thomas a Kempis 1958: 7-11, 24-26; Thom-
as a Kempis 1964: 54-55.
6 Dieter Georgi 2000: 568.