Skírnir - 01.09.2003, Síða 269

SKÍRNIR HINN SÖGULEGI JESÚS SEM FYRIRMYND
495
Jesúmynd. tilvistarguöfræðinnar
Á lokaskeiði frjálslyndu guðfræðinnar um aldamótin fór fram róttækt
uppgjör við aðferðir stefnunnar og vísindalegar forsendur hennar. Þýski
nýjatestamentisfræðingurinn William Wrede (1859-1906) hélt því fram að
Markúsarguðspjall dygði skammt sem heimild um ævi og störf Jesú.
Markúsarguðspjall væri mótað af safnaðarguðfræði höfundarins þar sem
áherslan á hinn upprisna Messías væri lesin inn í nær allar athafnir hins
sögulega Jesú. Þetta kæmi meðal annars fram í því að í guðspjallinu legði
Jesús ríka áherslu á að messíasartign sinni væri haldið leyndri. Wrede
sagði að guðspjallið hefði fyrst og fremst því hlutverki að gegna að boða
hinn upprisna Krist, en væri ekki skrifað til þess að vera ævisaga.37
Starfsbróðir Wrede og landi, Karl L. Schmidt (1891-1956), sýndi fram
á að guðspjöllin væru samsett úr fjölbreyttum textaeiningum sem raðað
væri saman á ákveðinn hátt svo þær mynduðu ævisöguform sem Markús
væri höfundur að. Þetta frásagnarform kallaðist guðspjall og væri sérstakt
bókmenntaform sem Markús hefði fundið upp. Þannig væri ekki hægt í
ljósi guðspjallanna að sýna fram á þróun í persónuleika Jesú. Sú staðreynd
ein að textunum væri ekki raðað saman í upphaflegri tímaröð kæmi í veg
fyrir slíkt.
I rannsóknum á guðspjöllunum beindu guðfræðingar sjónum sínum
æ meir að því formi sem frásögur, ræður og líkingar Jesú vitnuðu um.
Reyndu þeir að skilgreina stöðu þeirra innan guðspjallanna og tilurð og
rekja sögu notkunar þeirra í frumsöfnuðinum niður í minnstu textaein-
ingar. Þessi aðkoma er kölluð Formgescbichte upp á þýsku. Þegar hugað
var að vissum frásögum og smærri köflum í guðspjöllunum kom í ljós að
þeim var safnað saman í þágu helgihalds og fræðslustarfs frumsafnaðar-
ins. Sagnfræðiáhugi var ekki meginhvatinn, heldur boðunin (á grísku
kerygma). Þessi einkenni er hægt að finna í smæstu textabrotum guð-
spjallanna. En tenging við söguna skiptir jafnframt máli.
Á sama hátt má segja að áherslan innan fræðanna sé ekki á sögulegan
bakgrunn sem textarnir vísi til, það er að segja ævi og starf Jesú, heldur
guðfræðilegan boðskap sem er að finna í tilteknum textum. Gildi text-
anna fyrir frumsöfnuðinn verður meginviðfangsefnið. Þessi áhersla á
guðfræði ritningartextans, eða trúarkenninguna, sem endurspeglaðist í
boðun frumsafnaðarins, var samhljóða díalektísku guðfræðinni. Guð-
fræðingar sem fylgdu henni að málum lögðu ríka áherslu á andstæðuna
milli Guðs og heims. Það gerðu þeir í Ijósi þess siðferðilega gjaldþrots
sem frjálslynda guðfræðin stóð frammi fyrir andspænis hörmungum fyrri
heimsstyrjaldarinnar. Trúin á menninguna og hinn siðferðilega „góða
37 Góða lýsingu á rökum Wrede er að finna hjá Albert Schweitzer 1951: 376-389.