Fréttablaðið - 24.10.2018, Blaðsíða 26

Útgefandi: Torg ehf Veffang: frettabladid.isÁbyrgðarmaður: Kristín Þorsteinsdóttir Sölumaður auglýsinga: Jón Ívar Vilhelmsson, jonivar@frettabladid.is, s. 512 5429
Jafnréttismál hafa fylgt mér í áratugi. Ég fór snemma að hafa áhuga á þeim og það
sem mótaði mig var að alast upp á
tímum þegar Kvennalistinn kom
sterkur inn og Vigdís Finnboga-
dóttir var kjörin forseti, fyrst
kvenna í heiminum. Að hafa svo
sterkar fyrirmyndir í kvennabar-
áttu hafði mikil áhrif á unglings-
stelpur upp úr 1980 og þetta var
mikil bylting. Í kjölfarið fylgdu
miklar samfélagsbreytingar og
boltinn fór að rúlla af stað.“
Þetta segir Katrín Björg Rík-
arðsdóttir, sem tók við sem
framkvæmdastjóri Jafnréttisstofu í
desember 2017.
„Jafnréttismál hafa verið stór
partur af mínu daglega lífi frá því
ég var ráðin ein af fyrstu starfs-
mönnum nýstofnaðrar Jafnréttis-
stofu árið 2000. Ég er því komin
aftur á upphafsreitinn og finnst
frábært að fá tækifæri til að sökkva
mér í málaflokk sem mér finnst
skipta svo miklu í samfélaginu.
Brýnast finnst mér að horfa á sam-
hengi hlutanna. Sem dæmi, ef við
tökum fyrir launajafnrétti þurfum
við líka að horfa á kynjaskiptingu
á vinnumarkaði og hlutverka-
skiptingu á heimilum, hvað ríki
og sveitarfélög bjóða í skólavist og
frístund, sem og fæðingarorlof og
bil á milli orlofs og skóla, áreitni
og ofbeldi. Allt hangir það saman í
stóra samhenginu og ef við ætlum
að laga einn hlut þurfum við einn-
ig að horfa á þann næsta. Stundum
finnst mér yfirsýnina hafa vantað
og kannski eðlilega því það sem
hrópar hæst nær athyglinni fyrst
en það er svo ótal margt fleira sem
þarf að skoða,“ segir Katrín.
Vilji löggjafans er skýr
Jafnréttisstofa annast stjórnsýslu á
sviði jafnréttismála.
„Fyrstu almennu jafnréttislögin
voru sett á Íslandi árið 1976, í
kjölfar kvennafrídagsins 1975. Þá
var mikill þrýstingur frá kvenna-
hreyfingunni að tekin yrðu
áberandi skref og ríkið tæki fast á
jafnréttismálum. Lögin hafa svo
verið endurskoðuð með reglulegu
millibili til að standast tímans
tönn og hafa haft mikil áhrif.
Það skiptir sköpum að vera með
skýra löggjöf í jafnréttismálum og
sýnir vilja löggjafans um að hér sé
málum vel háttað,“ segir Katrín og
bendir einnig á athyglisverð lög
um launajafnrétti frá árinu 1961.
„Þá átti launataxti karla og
kvenna að verða sá sami og átti að
kippa málum í lag á fáeinum árum
þótt nú 57 árum síðar sé enn verið
að mismuna kynjum í launum.
Þegar kafað er í launagreiningar
kemur í ljós að ótal margt spilar
inn í launamisréttið; vinnutími
kynjanna er ólíkur, vinnumarkað-
urinn er kynjaskiptur og horfa þarf
til fleiri samverkandi þátta. Því er
gott að vera nú komin með enn
ítarlegri lög og á hreint hver vilji
löggjafans er.“
Einstakt á heimsvísu
Jafnréttislög nr. 10/2008 um jafna
stöðu og jafnan rétt kvenna og
karla eru nú á leið í heildarendur-
skoðun. Nýlega bættist við ákvæði
um að fyrirtæki og stofnanir fái
úttekt á jafnlaunakerfi sínu í sam-
ræmi við íslenskan jafnlaunastaðal
við 19. grein sem fjallar um launa-
jafnrétti.
„Við eigum íslenskan jafnlauna-
staðal sem var þróaður í sam-
vinnu stjórnvalda, stéttarfélaga og
samtaka aðila á vinnumarkaði og
átti upphaflega að vera valfrjáls en
það lýsir gríðarlegum metnaði lög-
gjafans að hafa nú ákveðið að gera
hann að lagaskyldu,“ segir Katrín.
„Landslög um að fyrirtæki öðlist
jafnlaunavottun er mikið nýmæli
og hefur vakið gríðarlega athygli.
Það er einstakt á heimsvísu að
fyrirtæki og stofnanir séu skyldug
til að innleiða jafnlaunastaðal. Í
jafnréttislögum eru líka heimildir
til að beita fyrirtæki dagsektum og
verður horft til þeirra ef fyrirtæki
skila jafnréttisáætlunum ekki inn
eða sinna því ekki að fá vottun
samkvæmt jafnlaunastaðli,“ segir
Katrín.
Ein af forsendum þess að inn-
leiða vottun jafnlaunastaðals er
að jafnréttisáætlun fyrirtækja sé
í samræmi við gild jafnréttislög.
Jafnréttisáætlanir fyrirtækja og
stofnana ná til lagagreina sem lúta
að vinnumarkaði; launajafnrétti,
lausum störfum, starfsþjálfun,
endurmenntun og símenntun,
samræmingu fjölskyldu- og
atvinnulífs, kynbundnu ofbeldi,
kynferðislegri áreitni og kynbund-
inni áreitni.
„Til að byrja með eiga stærstu
fyrirtækin, með 250 eða fleiri
starfsmenn að jafnaði á ársgrund-
velli, að hafa öðlast jafnlauna-
vottun fyrir lok árs 2018 en í næsta
holli verða það fyrirtæki með
150-249 starfsmenn og svo koll af
kolli þar til árið 2021 að smæstu
fyrirtækin, með 25-89 starfmenn,
eiga að hafa öðlast þessa vottun.
Með því er ábyrgð atvinnurekenda
gerð mjög skýr og munum við á
Jafnréttisstofu leggja áherslu á það,
en einnig ýmislegt fleira, eins og
fræðslu og samstarf við hagsmuna-
samtök og atvinnulíf til að koma
þessum málum í gott horf,“ segir
Katrín.
Gegnsætt og uppi á borðum
Íslenski jafnlaunastaðallinn leggur
áherslu á að til séu málefnalegar
útskýringar á öllu; góðar lýsingar
á störfum, starfagreiningar og að
ljóst sé fyrir hvað verið er að greiða
laun.
„Nú þarf að vera uppi á borðum
hvað útskýrir launamismun
kynjanna. Það mun kalla á aukið
gegnsæi og tækifæri til að hafa
góða launaáætlun og gott launa-
kerfi þar sem ekkert er falið.
Þegar fyrirtæki kynnir starfsfólki
niðurstöður á að tryggja að þær
gefi nægjanlegar upplýsingar til að
hægt sé að meta hvernig launa-
stefnan reynist,“ upplýsir Katrín.
Sérstakar vottunarstofur munu
hafa eftirlit með jafnlaunavottun
fyrirtækja og stofnana.
„Þær munu skoða öll skjöl sem
lúta að jafnlaunamálum, taka út
hvort um launamun sé að ræða eða
ekki, og aðstoða fyrirtæki við að
grípa til ráðstafana ef launamunur
er fyrir hendi. Þegar fyrirtækin
hafa svo fengið jafnlaunavottun
kemur Jafnréttisstofa til skjalanna
með því að halda skrá yfir fyrirtæki
sem fengið hafa vottun en jafn-
launavottun þarf að endurnýja á
þriggja ára fresti. Jafnframt veitum
við fyrirtækjum heimild til að nota
sérstakt jafnlaunamerki. Margir
aðilar koma að þessu nákvæma
og vandasama verki og fara fram
árlegar úttektir til að auðvelda
fyrirtækjum að standa við áætlanir
sínar,“ segir Katrín.
„Það þarf skýra og góða heildar-
sýn yfir launamál landsmanna,
enda höfum við séð að starfsmenn
eru ánægðari ef þeir vita og hafa
sönnun fyrir því að komið sé jafnt
fram við starfsmenn og þeir hafa
ekki á tilfinningunni að þeim sé
mismunað. Það skilar sér í bættri
líðan starfsmanna og auknu vinnu-
framlagi.“
Óheimilt að brjóta á fólki
Jafnréttisstofu var falin fram-
kvæmd tveggja glænýrra laga hinn
1. september síðastliðinn.
Katrín segir samfélagið eiga eftir
að uppgötva nýju lögin.
„Þetta eru lög nr. 85/2018 um
jafna meðferð óháð kynþætti
og þjóðernisuppruna, og svo lög
nr. 86/2018 um jafna meðferð á
vinnumarkaði óháð kynþætti,
þjóðernisuppruna, trú, lífsskoðun,
fötlun, skertri starfsgetu, aldri,
kynhneigð, kynvitund, kyn-
einkennum eða kyntjáningu,“
útskýrir Katrín og sér fram á mörg
ný og spennandi verkefni í upp-
siglingu.
„Mikil þörf var á þessum lögum
sem eru viðbrögð við tilskipun
Evrópusambandsins og óhætt að
segja að þau séu mikill styrkur
fyrir íslenska mannréttindalög-
gjöf. Á Íslandi er nokkuð löng hefð
fyrir markvissu jafnréttisstarfi og
við komum ansi vel út úr alþjóð-
legum samanburði.“
Því sé brýnt að almenningur átti
sig á því að nú séu loksins til lög
sem styðja við jafnrétti á víðari
hátt en áður.
„Ný lög um jafna meðferð
á vinnumarkaði geta komið á
ólíkan hátt við vinnumarkaðinn.
Þannig snertir jöfn meðferð vegna
aldurs mögulega vinnumarkaðinn
öðruvísi en fötlun eða kynvitund.
Það verða örugglega fjölmargar
ólíkar upplifanir og nálganir sem
snerta nýju lögin en þau snúa
meðal annars að aðgengi fólks að
störfum, ráðningum og fram-
gangi í starfi, að aðgengi fólks að
náms- og starfsráðgjöf og klárlega
að launum, starfskjörum og upp-
sögnum. Því verður mjög gagnlegt
fyrir samfélagið að máta sig inn
í lagarammann og átta sig á að
vinnuveitendur bera ábyrgð og að
það er óheimilt samkvæmt lögum
að mismuna fólki beint og óbeint.
Nú er loks kominn formlegur
farvegur fyrir víðari skilgreiningu
jafnréttis og leið til að fólk fái
aðstoð til að átta sig á hvort mál
þeirra heyri undir þessi lög og
hvernig það getur borið sig að til
að fá aðstoð og ráðgjöf.“
Lög nr. 85/2018 um jafna með-
ferð óháð kynþætti og þjóðernis-
uppruna gilda í samfélaginu utan
vinnumarkaðsins.
„Þau eiga að koma á og við-
halda jafnrétti meðal einstaklinga
utan vinnumarkaðarins og ná
meðal annars til auglýsinga, um
vörukaup og þjónustu, bann við
mismunun í skólum og uppeldis-
stofnunum. Lögin eru svo glæný
að við erum ekki enn farin að sjá
á hvaða svið mun mest reyna en
við ætlum að eiga gott samtal við
hagsmunasamtök, fjölmenningar-
samtök og víðar til að vera í góðu
samstarfi og koma á framfæri
upplýsingum. Jafnrétti í íslensku
samfélagi er nefnilega ekki lengur
bundið við jafnrétti kynjanna ein-
göngu því með fjölmenningarlegu
samfélagi hefur okkur opnast sýn
á að ólíkt fólk er að mörgu leyti
samt svo líkt og að öll erum við
að fást við það sama, viljum geta
notið okkar og haft tækifæri til að
gera það sem okkur langar mest
og getum best.“
Nánari upplýsingar á jafnretti.is, á
netfanginu jafnretti@jafnretti.is og í
síma 460 6200.
Katrín Björg segir nú allt þurfa að vera uppi á borðum sem útskýrir launamismun kynjanna. MYND/SIGTRYGGUR ARI
Landslög um að
fyrirtæki öðlist
jafnlaunavottun er mikið
nýmæli og hefur vakið
gríðarlega athygli. Það er
einstakt á heimsvísu að
fyrirtæki og stofnanir séu
skyldug til að innleiða
jafnlaunastaðal.
Framhald af forsíðu ➛
2 KYNNINGARBLAÐ 2 4 . o K TÓ B E R 2 0 1 8 M I ÐV I KU DAG U RJAfNRéTTI
2
4
-1
0
-2
0
1
8

0
4
:4
1
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
2
7
-2
D
4
0
2
1
2
7
-2
C
0
4
2
1
2
7
-2
A
C
8
2
1
2
7
-2
9
8
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
A

F
B
0
6
4
s
_
2
3
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K