Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.2018, Blaðsíða 48

Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.2018, Blaðsíða 48
48 14. september 2018 Á rið 1938 munaði minnstu að Íslendingar vísuðu saumakonu sem hér bjó, Henný Goldstein, beint í gin nasista. Að öllum lík- indum hefði það þýtt endalok hennar, sonar hennar og móður, enda voru þau gyðingar. Björg- un Hennýjar var sú að íslenskur velvildarmaður, Hendrik Ottós- son, var tilbúinn til að kvænast henni og varð hún þar með ís- lenskur ríkisborgari. Með þeim þróaðist ást sem varði út ævina en Henný missti hins vegar bæði bróður sinn og barnsföður í hel- förinni. Ráku hótel í Kólumbíu Henný Ottósson, var hún kölluð eða Henný Ottósson Goldstein. Fæðingarnafn hennar var hins vegar Jóhanna Lippmann. Hún fæddist þann 28. mars árið 1905 í Berlín, dóttir Leos og Minnu Lippmann, austurprússneskra gyðinga. Þegar Henný var níu ára hófst hildarleikurinn fyrri milli stórveldanna í Evrópu. Leo barð- ist þar fyrir keisarann á austur- vígstöðvunum. Hann var hand- samaður af Rússum en sleppt í stríðslok og lést mjög heilsuveill árið 1919. Tvo bræður átti Henný sammæðra, Harry og Siegbert Rosenthal. Henný var laghent sauma- kona og lærði kjólasaum. Um tíma starfaði hún sem forstöðu- kona tískuhúss í Berlín. Henný giftist Róberti Goldstein árið 1926 en hann var tólf árum eldri en hún. Þau eignuðust drenginn Pétur Lothar ári síðar og fluttu þá til borgarinnar Medellin í Kólu- mbíu. Þar störfuðu þau á glæsi- hóteli sem bróðir Róberts átti. En hjónabandið varð skammlíft og árið 1930 skildu þau loks. Fluttu þau þá bæði aftur til Þýskalands og hafði Henný drenginn hjá sér. Kom allslaus til Íslands Á þessum tíma voru miklar hrær- ingar í Þýskalandi. Landið var eitt það frjálslyndasta í Evrópu á þriðja áratugnum og gyðingar þrifust ágætlega. En sá hóp- ur stækkaði ört sem kenndi þeim um stríðsófarirnar í fyrri heimsstyrjöldinni og efnahags- þrengingarnar í kjölfarið. Nas- istar voru á hraðri uppleið og þeir nýttu sér stjórnmálaóreiðu Weimar-tímabilsins. Þessi þró- un fór ekki fram hjá gyðingum í Þýskalandi og eftir að nasistar komust til valda árið 1933 fóru bæði Henný og Róbert að ókyrr- ast. Róbert flutti yfir landamær- in til Frakklands en Henný sá auglýsingu í þýsku dagblaði þar sem auglýst var eftir kjólameist- ara á Íslandi. Ákvað hún að slá til, sigldi árið 1934 ein til Reykjavík- ur og hóf störf hjá saumastofunni Gullfossi í eigu Helgu Sigurðsson. Hannes Hólmsteinn Gissurar- son, prófessor í stjórnmálafræði, rannsakaði sögu Hennýj- ar og skrifaði um hana grein í tímaritið Þjóðmál árið 2012. Í samtali við DV segir hann: „Ég tel að hún hafi áttað sig á því að henni yrði ekki líft þarna og það var mjög skynsamlegt af henni að koma til Íslands. Hún var mjög fær kjólameistari, varð vinsæl í sínum störfum og kom með tískuna með sér frá Berlín.“ Henný kom allslaus til Íslands og vissi lítið um landið. Það var mikið menningarsjokk að flytja frá heimsborg á borð við Berlín til smábæjar á hjara veraldar eins og Reykjavík var. Ráðning henn- ar hjá Gullfossi var til eins árs og þegar það var liðið bauðst henni þriggja ára framlenging sem hún þáði. Sendi hún þá eftir móður sinni og syni, sem var þá átta ára gamall. Giftingin lífsbjörg Á þessum tíma kynntist Henný Hendrik Ottóssyni, tungumála- kennara og síðar fréttamanni hjá Ríkisútvarpinu. Hendrik var mjög vinstrisinnaður og gallharður andstæðingur nasista. Auk þess hafði hann mikinn áhuga á trúar- brögðum og sérstaklega gyðing- dómi. Hendrik var því í forsvari fyrir þá sem vildu að gyðingar fengju hæli á Íslandi en staða þeirra fór versnandi dag frá degi í Þýskalandi. Árið 1938 var samningur Hennýjar að renna út og vildi hún þá losna undan honum sem fyrst og stofna eigin saumastofu. En eigandinn undi því ekki og sendi inn tilkynningu til stjórnvalda um að dvalarleyfið væri að renna út og bæri því að vísa henni úr landi. Hendrik bauðst þá til þess að kvænast Henný og sú varð raun- in það sama ár. Eftir giftinguna var Henný orðinn íslenskur rík- isborgari og því ekki hægt að vísa henni úr landi. Eigandi stofunn- ar kærði Henný hins vegar fyrir samningsbrot og var hún dæmd til að greiða skaðabætur. Var hún mjög nálægt því að vera send úr landi? „Ég held að hún hafi ver- ið mjög nálægt því að vera send úr landi og Hendrik hafi bjargað henni á síðustu stundu. Ég efast ekki um að ef henni hefði ver- ið vísað úr landi þá hefði hún þurft að fara aftur til Þýskalands. Á þessum tíma skiptist heimur- inn í tvennt, annars vegar voru lönd sem vildu losna við gyðinga og hins vegar lönd sem ekki vildu taka við þeim. Gyðingar áttu hvergi höfði sínu að halla,“ segir Hannes. Var það illska af hálfu kær- andans og stjórnvalda að vilja senda hana úr landi í ljósi þess sem gyðingar máttu þola í Þýska- landi á þessum tíma? „Ég er ekki viss um að fólk hafi gert sér grein fyrir þessu eða þá lokað augunum fyrir því. Mestu gyðingaofsóknirnar hófust ekki fyrr en eftir Kristalsnóttina, haustið 1938, og það verður að líta á þetta út frá sjónarhorni fólks sem var statt þarna á þess- um tíma. Sjálf helförin hófst ekki fyrr en í stríðinu og það var ekki fyrr en eftir stríðið sem umfang ofsóknanna voru ljósar. Við sjá- um þetta öðrum augum í dag. Á þessum tíma voru margir sem héldu að fólk sem flytti til Íslands tæki störf frá Íslendingum. Í dag sér fólk að þeir sem koma með nýja þekkingu eru aufúsugestir í hverju þjóðfélagi.“ Í ljósi þess sem á eftir kom, helförin þar sem milljón- ir gyðinga enduðu í gasklefun- um, hefði hæglega værið hægt að ímynda sér að Henný, sonur hennar og móðir, hefðu ekki lif- að stríðið af. Mætti því segja að Hendrik hafi bjargað lífi þeirra með giftingunni. En þó að hjóna- bandið hafi byrjað sem mála- myndagjörningur þá þróuðust með þeim miklir kærleikar sem entust út lífið. Sjálfur tók Hend- rik gyðingasið og var sá fyrsti sem fermdist upp á gyðinglega vísu (bar mitzvah) hér á landi. Annar bróðir til Akureyrar en hinn til Auschwitz Þetta ár, 1938, kom Harry, bróð- ir Hennýjar til Íslands og sett- ist hér að og segir Hannes að Hendrik hafi gengið mjög hart fram við Hermann Jónasson for- sætisráðherra til að koma því í kring. Ástandið í Þýskalandi var Tímavélin ALLT FYRIR FUNDARHERBERGIÐ Þráðlaust sýningartjald Þráðlaus búnaður Hágæða öruggur fjarfundabúnaður DALVEGI 16B / S. 510 0500 Kristinn Haukur Guðnason kristinn@dv.is GIFTINGIN BJARGAÐI HENNÝ OTTÓSSON FRÁ HELFÖRINNI Erna og Denny Rosenthal, nóvember 1939n Bróðir hennar tilraunadýr læknis SS n Átti að vísa henni úr landi
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.