Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.2018, Blaðsíða 49

4914. september 2018
þá orðið voveiflegt fyrir gyðinga
en Harry hafði áður verið yfir-
maður hjá skóframleiðandan-
um Salamanders. Harry varð að
skilja eignir sínar eftir í Þýska-
landi, íbúð, bifreið og sumarhús,
en með sér tók hann gullúr og
myndavél til að selja. Fyrir and-
virðið keypti hann grænmetis-
garð og seldi hann afurðirnar úr
honum. Árið 1939 flutti unnusta
hans, Hildegard Heller, einnig til
landsins og giftust þau skömmu
síðar. Þau settust að á Akureyri
undir íslenskum nöfnum, Hösk-
uldur og Hildigerður.
Saga Siegberts, hins bróð-
ur Hennýjar, er öllu sorglegri en
hann varð einn af þeim milljón-
um gyðinga sem myrtir voru í
helförinni. Siegbert og unnusta
hans, Erna, eignuðust sitt fyrsta
og eina barn árið 1939, dreng
sem fékk nafnið Denny. Þá var
stríðið að bresta á og ofsóknirnar
gegn gyðingum jukust enn frekar.
Henný og Hendrik buðust til að
taka við Denny en foreldrar hans
vildu ekki senda hann úr landi.
Fjölskyldurnar tvær héldu sam-
bandi með bréfaskriftum og var
Rauði krossinn milliliður.
Í miðju stríðinu bað Hend-
rik sænska sendiráðið í Reykja-
vík að hafa milligöngu um að út-
vega landvistarleyfi fyrir Siegbert
og fjölskyldu hans. Sænsk yfir-
völd beittu sér í málinu og sendu
fyrirspurn um fjölskylduna vor-
ið 1943. Þá fékkst hins vegar það
svar að hún hefði skömmu áður
verið send á ókunnan stað. Síð-
ar kom það í ljós að sá staður var
Auschwitz, hinar alræmdu út-
rýmingarbúðir.
Henný komst að þessu en
örlög fjölskyldunnar voru henni
þó ókunn. Innst inni hefur hún
þó sennilega vitað að bróðir sinn,
mágkona og bróðursonur væru
öll látin. Hvarf Siegberts fékk
mikið á Minnu, móður þeirra,
en Henný fékk sig samt ekki til
þess að segja henni frá því að þau
hefðu verið send í Auschwitz.
Minna lést á Íslandi árið 1947.
Fangi númer 107933
Örlög Ernu og Dennys litla, sem
var aðeins tæplega fjögurra ára
gamall, urðu ljós eftir stríðið.
Þann 13. mars hafði fjölskyld-
an verið send með flutningalest
númer 36 til Auschwitz ásamt
tæplega þúsund öðrum föngum.
Við komuna þangað voru vinnu-
færir karlmenn sigtaðir út og
sendir í verksmiðjuvinnu. Flestar
konur og börn voru leidd sam-
stundis inn í gasklefana og tekin
af lífi.
Siegbert var flúraður með
fanganúmeri sínu, 107933, og
sendur í verksmiðju sem nefndist
Monowitz-Buna. Þar þrælaði
hann fyrir efna- og lyfjaframleið-
andann I.G. Farben í rúma fjóra
mánuði. Þann 30. júlí var hann
fluttur burt.
Siegbert og fjölskylda hans
voru ekki þau einu sem Henný
hafði áhyggjur af í hildarleiknum.
Róbert, fyrrverandi eiginmaður
hennar, var búsettur í París þegar
Þjóðverjar hernámu landið árið
1940. Auk þess að vera gyðingur
var hann mjög vinstrisinnaður
og ákvað að taka upp vopn gegn
Þjóðverjum. Þess vegna gekk
hann í frönsku andspyrnuhreyf-
inguna þetta sama ár og barðist
með henni fram í mitt stríð.
Þann 16. og 17. júní árið 1942
voru rúmlega þrettán þúsund
gyðingar handteknir af frönsku
lögreglunni í París, þar af fjög-
ur þúsund börn. Lögreglan gerði
þetta í nánu samstarfi við þýska
hernámsliðið sem vildi upp-
ræta gyðingdóminn í Frakk-
landi. Róbert var einn af þeim
sem handteknir voru og var fólk-
ið geymt við hræðilegar aðstæð-
ur á hjólreiðaleikvangi. Næsta
árið var fólkið flutt í litlum hóp-
um í útrýmingarbúðir, flestir til
Auschwitz. Það urðu örlög Ró-
berts sem dó þar árið 1942.
Ástin kviknaði í málamynda-
hjónabandi
Í skugga þessara voveiflegu at-
burða blómstraði ástin á milli
Hennýjar og Hendriks. Ekki öð-
luðust þau þá lukku að eignast
saman barn en Hendrik gekk hin-
um unga Pétri í föðurstað. Henný
kom á fót sinni eigin saumastofu
á Kirkjuhvoli við Dómkirkjuna og
rak hana allt til ársins 1952. Í stríð-
inu starfaði Hendrik sem túlkur
fyrir bæði breska og bandaríska
herinn. Árið 1946 hóf hann störf
sem fréttamaður hjá Ríkisútvarp-
inu en hann hafði áður starfað
sem blaðamaður hjá Alþýðublað-
inu árin 1919 til 1920. Á Ríkisút-
varpinu starfaði hann í tuttugu ár,
eða þar til hann lést tæplega sjö-
tugur að aldri árið 1966. Eftir að
Henný hætti með saumastofuna
saumaði hún á heimili þeirra við
Langholtsveginn í nokkur ár. Eftir
það kom hún yfir á Ríkisútvarpið
til Hendriks og starfaði þar í inn-
heimtudeildinni. Henný lést árið
1986.
Pétur gekk eins og önnur börn í
skóla og ólst upp eins og íslenskur
strákur. Engu að síður var hann
alla tíð meðvitaður um uppruna
sinn. Pétur gekk í Loftskeytaskól-
ann og starfaði lengi á togurum og
fraktskipum. Síðustu árin starfaði
hann á birgðastöð Landsímans en
hann lést árið 1993. Pétur var gift-
ur Hlín Guðjónsdóttir og áttu þau
saman fimm dætur og eru afkom-
endurnurnir nú orðnir 21.
Þrjár systranna búa í Reykjavík.
Magnea Henný læknaritari, sem á
tvö börn og fimm barnabörn, leik-
konan Kolbrún Erna sem á dóttur-
ina Rebekku Líf Albertsdóttur sem
starfar hjá Fréttablaðinu og Ragn-
heiður sem starfar sem þroska-
þjálfi, hún á einn son.
Tvær af systrunum búa í Sví-
þjóð. Minna Hrönn, sem starfar
sem röntgenlæknir í Stokkhólmi.
Hún á þrjú börn, þrjú barnabörn
og eitt á leiðinni. Í Gautaborg býr
svo Hildigerður og á einn son.
Elsta systirin, Magnea Henný,
rannsakaði fjölskyldusöguna og
fjallaði um hana, bæði í viðtali við
Morgunblaðið og eigin greinum.
Hún komst loksins að hinu sanna
um örlög Siegberts Rosenthal.Til-
raunadýr læknis SS
Árið 1998 hafði ættingi í Lundún-
um samband við Magneu og tjáði
henni að franskur doktorsnemi í
læknisfræði væri að reyna að hafa
samband við hana í tengslum
við 86 fórnarlömb helfararinnar
sem myrt voru á stað sem nefnist
Natzweiler-Struthof, í nálægð við
Strassborg í Austur-Frakklandi.
Líkin af föngunum, sem höfðu
verið notaðir í læknisfræðitil-
raunum, voru óþekkt í áratugi
en árið 1998 var loksins hægt að
greina flúrað númer Siegberts á
einu þeirra. Í kjölfarið heimsótti
Magnea búðirnar og komst síðar
yfir skjöl um málið.
Siegbert var einn af þeim föng-
um í Auschwitz sem urðu til-
raunadýr læknisins August Hirt,
sem starfaði undir stjórn Hein-
richs Himmler, leiðtoga SS-sveit-
anna. Verkefnið fékk nafnið Arf-
leifðin (Ahnenerbe) og takmark
þess var að sýna fram á líffræði-
lega yfirburði hvíta kynstofnsins.
Hirt framkvæmdi ýmsar tilraun-
ir á föngunum, svo sem tilraun-
ir með sinnepsgas og ófrjósemis-
efni. Var ófrjósemisefnunum
sprautað beint í eistu fanganna
með óbærilegum sársauka. Sum-
ar tilraunirnar voru eingöngu
gerðar á börnum.
Eftir þessar tilraunir var
föngunum smalað inn í lítinn
gasklefa, þeir teknir af lífi og þau
líffæri sem sérstaklega voru til
skoðunar fjarlægð og rannsökuð.
Ástæða þess að líkin sem fund-
ust voru svo vel varðveitt var að
Hirt og félagar hans hjá Arfleifð-
inni höfðu það hlutverk að búa til
sýningu á beinagrindum og lík-
amsleifum óæðri kynstofna og
voru líkin því sett í vínanda til að
hægja á rotnun.
Gyðingafjölskyldum og börnum
meinaður aðgangur
Örlög Hennýjar, Péturs, Minnu,
Höskuldar og Hildigerður hefðu
hæglega getað orðið þau sömu Si-
egberts og fjölskyldu hans. Þá væru
ekki til þeir ættbogar sem eftir þau
liggja nú hér á landi. Hvort það var
ótti við að útlendingar tækju störf
frá Íslendingum eða hrein kyn-
þáttahyggja sem lá að baki afstöðu
stjórnvalda skal ósagt látið, en
ljóst er þó að töluvert auðveldara
reyndist fyrir Þjóðverja af ger-
mönskum uppruna að fá dvalar-
leyfi hér á Íslandi heldur en þýska
gyðinga. Heilu fjölskyldunum var
vísað úr landi og út í óvissuna og
gyðingabörnum var meinaður að-
gangur að landinu. n
TÍMAVÉLIN
Frábært verð
og falleg hönnun
Kíktu á sturta.is og
skoðaðu úrvalið
Sturtuklefar
með þaki
sporna gegn
raka
Sól í sinni í
sturtunni þinni
Siegbert og Denny
Henný, Pétur og Róbert