Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.2018, Blaðsíða 54

54 14. september 2018
E
ftir að Þjóðverjar höfðu valt­
að yfir Frakka og hernumið
Frakkland í júní 1940 var
Adolf Hitler þeirrar skoðun­
ar að Bretar myndu sækjast eft­
ir að gera friðarsamning við Þjóð­
verja. En Bretar voru alls ekki á
þeim buxunum og voru staðráðnir
í að berjast áfram gegn nasistum.
Hitler skoðaði vel þá hernaðarlegu
möguleika sem voru uppi í stöð­
unni en hann vildi binda skjótan
endi á stríðið. Hann fyrirskipaði
herjum sínum að undirbúa inn­
rás í Bretland og fékk aðgerðin
nafnið „Aðgerðin sæljón“. En til að
innrásin gæti gengið upp og tek­
ist þurftu Þjóðverjar að tryggja sér
yfirráð í lofti yfir suðurhluta Eng­
lands og gera út af við þá ógn sem
þeim stafaði af breska flughernum,
Royal Air Force (RAF). Vel heppn­
aðar loftárásir á Bretland voru að
mati þýskra herforingja lykillinn
að því að „Sæljónsaðgerðin“ gæti
heppnast. Í kjölfarið hófst hin víð­
fræga orrusta um Bretland, stríð
sem var háð í háloftunum yfir
Bretlandi og Ermarsundi. Þar tók­
ust RAF og Luftwaffe (þýski flug­
herinn) á um yfirráð í lofti.
RAF varð sjálfstæð eining inn­
an breska hersins 1918 en þróaðist
hægt á árunum eftir fyrri heims­
styrjöldina en á síðari helmingi
fjórða áratugarins var þróunin
hröð, aðallega sem svar við vax­
andi ógn frá Þýskalandi nas­
ismans. Þjóðverjum hafði verið
bannað að eiga flugher eftir fyrri
heimsstyrjöldina en nasistar settu
Luftwaffe samt sem áður á lagg­
irnar og þegar kom fram á árið
1940 var Luftwaffe stærsti og besti
flugher heimsins. Luftwaffe hafði
beðið mikið tjón í orrustunni um
Frakkland en þegar komið var
fram í ágúst voru þær þrjár deildir
Luftwaffe, sem áttu að sjá um árás­
ir á Bretland, tilbúnar til verksins.
Til að mæta þessu tefldi RAF fram
bestu orrustuflugvélum heims,
Hurricane og Spitfire.
Nýtt ratsjárkerfi
Bretar höfðu þróað nýtt loft­
varnarkerfi sem veitti þeim mikið
og mikilvægt forskot í orrustunni
um Bretland. Það nefndist The
Dowding System en með því voru
varnir á jörðu niðri og stjórn orr­
ustuflugvélanna sameinaðar í eitt
kerfi. Með ratsjám vissi RAF tím­
anlega af ferðum Luftwaffe og
hægt var að beina Hurricane­ og
Spitfire­vélunum til móts við flug­
vélar Luftwaffe. Bretlandi var skipt
í fjögur varnarsvæði sem var síð­
an skipt niður í minni einingar. Á
hverju varnarsvæði var sérstök að­
gerðastjórn sem sá um að senda
orrustuflugvélarnar á loft til móts
við flugvélar Luftwaffe. Nýjar upp­
lýsingar bárust stöðugt úr ratsjár­
kerfinu og var þeim komið til flug­
manna RAF jafnóðum. Auk þess
var loftvarnarkerfum á jörðu niðri
stýrt af þessum aðgerðastjórnum.
Dowding System gat tekið við og
unnið úr miklu magni upplýsinga
á skömmum tíma og gerði að­
gerðastjórum kleift að hámarka þá
takmörkuðu kosti sem þeir höfðu
úr að spila hverju sinni.
Orrustan um Bretland stóð frá
júlí þar til í október 1940. Í fyrstu
réðst Luftwaffe á skotmörk við
strendur landsins og skip á Ermar­
sundi. Aðalárásin hófst síðan 13.
ágúst. Þá var flogið lengra inn yfir
land og árásir gerðar á flugvelli og
fjarskiptamiðstöðvar. RAF átti í
vök að verjast en lagði allt að veði.
Síðustu vikuna í ágúst og þá fyrstu
í september, sem skiptu sköpum
í orrustunni, lögðu Þjóðverjar
mikla áherslu á að eyðileggja
stjórnstöðvar RAF. Flugvellir, sér­
staklega á suðurhluta Englands,
urðu illa úti en voru þó nothæfir.
En Luftwaffe ofmat árangur árása
sinna og komst að þeirri niður­
stöður að RAF væri kominn að fót­
um fram. Hið rétta var að RAF var
illa á sig kominn en enn starfhæf­
ur. Þann 7. september gerðu Þjóð­
verjar þau reginmistök að beina
árásum sínum frá flugvöllum og
stjórnstöðvun RAF og að Lund­
únum. Þetta hafði að sjálfsögðu
hræðileg áhrif á íbúa Lundúna en
veitti RAF jafnframt tækifæri til að
jafna sig og styrkja sig á nýjan leik.
Þann 15. september hratt RAF
gríðarlega öflugri loftárás Luft­
waffe sem þurfti að þola mikið
tap á flugmönnum og flugvél­
um þennan dag. Nú varð ljóst að
Luftwaffe stóð ekki undir því mikla
tapi sem fylgdi árásunum á Bret­
land. Þær héldu samt sem áður
áfram í nokkrar vikur til viðbótar
en ljóst var að Luftwaffe hafði mis­
tekist að tryggja þau yfirráð í lofti
sem voru nauðsynleg til að hægt
væri að ráðast með landher yfir
Ermarsund og á Bretlandseyjar. Á
endanum frestaði Hitler „Sæljóns­
aðgerðinni“.
Hetjudáðir flugmanna RAF
Í ræðu sem Winston Churchill,
forsætisráðherra Bretlands, hélt
20. ágúst 1940 í breska þinginu
lét hann ein frægustu ummæli sín
falla um flugmenn RAF sem börð­
ust svo hetjulega gegn Luftwaffe
en ræðan hefur verið nefnd „The
Few“.
„Never in the field of human
conflict was so much owed by so
many to so few.“ Sem er yfirleitt
stytt í: „Never was so much owed
by so many to so few.“
Á íslensku útleggst þetta:
„Aldrei hafa svo margir átt svo
fáum svo mikið að þakka.“
Þessi orð áttu svo sannarlega
vel við þá tæplega 3.000 flugmenn
sem börðust fyrir RAF í orrustunni
um Bretland. Þeir hafa síðan verið
kallaðir „The Few“ en 15. septem­
ber ár hvert er tileinkaður þeim og
þeirra er þá minnst sérstaklega í
Bretlandi.
Flestir flugmannanna voru
Bretar en einnig voru margir
þeirra frá öðrum ríkjum, aðal­
lega hernumdum Evrópuríkjum
og ríkjum í Breska samveldinu.
Má þar nefna Nýja­Sjáland,
Ástralíu, Kanada, Suður­Afríku,
Belgíu, Frakkland, Pólland og
Tékkóslóvakíu. Einnig voru flug­
menn frá hlutlausum ríkjum eins
og Bandaríkjunum og Írlandi
meðal liðsamanna RAF.n
TÍMAVÉLIN
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
ORRUSTAN UM BRETLAND
nMesta flugorrusta sögunnar n „Aldrei hafa svo margir átt svo fáum svo mikið að þakka“
Spitfire-vélar breska flughersins