Morgunblaðið - 11.10.2018, Qupperneq 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 2018
Grikk
eða GOTT?
599 kr.stk.
Grasker Halloween
Afgreiðslutímar á www.kronan.is
Öll verð eru birt með fyrirvara um prentvillur og/eða myndabrengl.
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Hundrað ár eru liðin á morgun frá
upphafi Kötlugossins 1918. Það
hófst upp úr hádegi þann 12. októ-
ber og stóð í 24 daga. Þetta var með
stærri gosum Kötlu og olli gjóskan
tjóni í nærsveitum austan og sunnan
við Mýrdalsjökul. Gríðarlega mikið
flóð hljóp fram Mýrdalssand og
færðist ströndin fram á löngum
kafla. Kötlutangi færðist fram um
eina þrjá kílómetra svo dæmi séu
nefnd.
Færa vísindin til almennings
Ráðstefna um Kötlugosið 1918
verður haldin í íþróttahúsinu í Vík í
Mýrdal á morgun í tilefni af því að
öld er liðin frá því að gosið hófst. Að
ráðstefnunni standa Jarðfræðafélag
Íslands, Háskóli Íslands, Veðurstofa
Íslands, Katla jarðvangur, Al-
mannavarnir og Mýrdalshreppur. Á
laugardag verður svo farið í vett-
vangsferð um svæðið.
Þorsteinn Sæmundsson, jarð-
fræðingur við Háskóla Íslands og
formaður Jarðfræðafélags Íslands,
sagði að á ráðstefnunni mundi
margt nýtt koma fram.
„Tilgangurinn með ráðstefnunni
er að minnast þessara tímamóta en
ekki síður að færa vísindin til al-
mennings. Ég hef mælst til þess við
fyrirlesara að þeir tali „mannamál“.
Það verða þarna vísindamenn og
líka sérfræðingar á ýmsum sviðum
sem halda erindi. Einnig verðum við
með sýningu fyrir skólahópa á Suð-
urlandi í Víkurskóla og íþróttahús-
inu þar sem sýnd verða tól og tæki
sem notuð eru til rannsókna og
vöktunar á eldfjallinu,“ sagði Þor-
steinn.
Fjölbreytt ráðstefna
Hann sagði að tæpt yrði á mörgu í
alls 22 stuttum erindum. Meðal ann-
ars mundu koma fram nýjar upplýs-
ingar um hvernig jökulflóð í kjölfar
eldgoss gæti hugsanlega hagað sér
ef það kæmi niður Mýrdalssand.
Fjallað verður um jarðfræði Kötlu
og rannsóknir sem unnið er að á eld-
fjallinu. Einnig hvernig vís-
indamenn sjá fyrir sér næsta eldgos
og næsta jökulhlaup, hvaða áhrif
Kötlugos hefur á samfélagið. Þá
verða rifjaðar upp sögulegar heim-
ildir og reynsla fólks 1918, fjallað
um áhrif mögulegs eldgoss á sam-
göngur, hvernig við sem samfélag
mundum bregðast við Kötlugosi og
margt fleira. Ráðstefnugestir fá af-
hent veglegt rit með ágripi af erind-
unum. Efnið verður síðan meðal
annars vistað á heimasíðu Kötlu
jarðvangs (katlageopark.is).
ganginn og myrkrið sem fylgdi eld-
gosinu. Einnig jökulhlaupið sem
flæmdist víða yfir. Gosið vakti ótta í
hjörtum margra og fólkið langaði
ekki að upplifa aftur annað eins.
Margir hugsuðu til þessarar reynslu
í Eyjafjallagosinu 2010 en því fylgdi
mikið gjóskufall og myrkur um miðj-
an dag í sveitunum næst eldfjallinu.
Katla er hluti af landinu okkar
„Eyjafjallajökulsgosið var ekki
stórt,“ sagði Þorsteinn. „Ég fór und-
ir mökkinn úr Eyjafjallajökli og það
var eins og helvíti. Amma mín var
ung kona í Vík 1918 og mundi Kötlu-
gosið. Þegar við vorum á ferðalögum
um Mýrdalinn í góðu veðri varð
amma óróleg og sagði: „Nú er Katla
að koma.“ Hún óttaðist Kötlu og
þessi ótti erfðist til móður minnar
sem var fædd 1926, þó að hún hafi
ekki upplifað gosið.“
Þorsteinn sagði að við þyrftum að
muna að Katla og önnur eldfjöll
væru hluti af landinu sem við búum
í. Ráðstefnan væri liður í því að
minna fólk á það hvernig landið okk-
ar væri og hvernig við þyrftum að
læra að lifa með náttúruöflunum,
sem stundum geta verið harðskeytt.
Öld liðin frá Kötlugosinu 1918
 Fjölbreytt ráðstefna í Vík í Mýrdal á morgun  Margir óttuðust Kötlu
 Minnir fólk á það hvernig við þurfum að læra að lifa með náttúruöflunum
Ljósmyndasafn Vestmannaeyja/Kjartan Guðmundsson
Kötlugosið 1918 Eldgosinu fylgdu gríðarmiklar drunur og ljósagangur. Svo varð allt svart og myrkur um miðjan
dag þegar mökkurinn kom yfir. Fólk í nágrenninu sem upplifði gosið óttaðist margt Kötlu eftir það.
Kötluhlaup Jökulhlaupið bar risa-
stóra jaka fram á Mýrdalssand.
Vel fylgst með Kötlu
Katla hefur verið að segja má í
gjörgæslu jarðvísindamanna árum
saman og eldfjallið vaktað með ýms-
um tækjum. „Maður veit ekki hve
stórt gos kemur næst. En jafnvel
þótt það verði tiltölulega lítið þá
mun það hafa gríðarlega mikil áhrif
þar sem hlaupið kemur niður,“ sagði
Þorsteinn.
Frá því að land byggðist hafa
Kötluhlaup oftast farið niður Mýr-
dalssand en sjaldan niður Sólheima-
sand. „Síðasta hlaup 1918 var gríð-
arlega stórt enda varð þá stórt gos.
Fyrir 1.200 árum fór jökulhlaup nið-
ur Emstrur og Þórsmörk og niður á
Markarfljótsaura. Ummerki um
skóg sem þá eyddist eru í Drumba-
bót við Þverá. Það segir okkur að
hlaup niður þennan farveg til vest-
urs væri það versta sem við gætum
hugsað okkur í dag,“ sagði Þor-
steinn. Hermilíkön sýna að vatn
gæti flæmst yfir stóran hluta lág-
lendis Suðurlands allt vestur að
Þjórsá í stóru Kötluhlaupi til vest-
urs.
Fólk sem upplifði Kötlugosið 1918
talaði mikið um drunurnar, ljósa-
’
Þá sá maður framan í náttúruna í
miklum ham og hennar ægilegu
glyrnur eins og þær geta orðið einna
grimmastar … Þvílíkt hamremmi og ofsi
náttúrunnar og ógn er raunverulega
ólýsanleg. Það er eitt af mörgu sem
maður lifir en lýsir ekki … Í þessum svif-
um leyndi sér ekki mökkurinn sem stóð
upp af Mýrdalsjökli. Mökkurinn bólgn-
aði út og reis hærra og hærra. Þá fór að
heyrast þrumugnýr í jöklinum. Svo
færðist mökkurinn yfir og hrakti heið-
ríkjuna í burtu.
Sigurbjörn Einarsson biskup, f. 1911
’
Það kom ekki aska alveg undireins
og seinni part dagsins kom hlaupið.
Það var mjög mikill jakaburður og stórir
ísjakar í flóðinu. Ísinn var svo mikill að
þetta fóru eins og brotsjóir þegar hann
var að steypast fram yfir sig og detta.
Þetta var mikið jökulhlaup og það
breytti mikið öllu. … Ég man eftir mikilli
þrumu eða skruggu, rétt áður en við
urðum vör við að hlaupið var að koma
fram. Svo ætla ég ekkert að reyna að
lýsa því hvernig varð seinna um nóttina
og daginn eftir. Það var mikil ókyrrð í
lofti, svartamyrkur og mikið af eld-
ingum og þrumum endalaust.
Gísli Vigfússon í Skálmarbæ, f. 1912
’
Það ætlaði aldrei að birta í bað-
stofunni þótt komin væri fótaferð
og ætti að vera orðið bjart. Það lágu all-
ir í sínum rúmum í kolniðamyrkri …
Pabbi fór framúr, fór með höndina út og
þreifaði á rúðunni hinum megin. Þá
náttúrlega komst allt upp. Það var hell-
ingur af sandi á rúðunni. Svo gekk þetta
yfir eftir stutta stund og dagsbirtan fór
að skína í gegn.
Þorbergur Jónsson,
Prestbakkakoti, f. 1913
’
Ég stökk upp á bakkana til þess að
horfa á mökkinn alveg til himins.
Það sá svo vel á jökulinn úr víkinni. Það
var ládauður sjór og svo sá ég að það
kom alda, stór flóðbylgja, sem stefndi
til landsins og brotnaði við fjöru-
borðið … Katla er geigvænlegt eldfjall.
Afleiðingar eldgoss geta verið skelfileg-
ar. Það er helst á hvaða tíma hún kæmi.
Ef hún kæmi að hásumri og dembdi yfir
álíka miklu öskufalli og hún gerði 1918
þá væri það bara dauði í búskapnum
með féð.
Ólafur Pétursson, Vík í Mýrdal, f. 1909
’
Það var akkúrat eins og væru svo
miklar skruggur og ljósagangur að
það varð eins bjart inni um hánótt og
um miðjan dag. Það voru svo miklir
glampar og lætin alveg óskapleg, eins
og þegar mikill skruggugangur er.
Svona gekk þetta í marga daga og næt-
ur … Það komu sandskaflar í gilin eins
og væru snjóskaflar. Svoddan voðaleg
ósköp af ösku sem komu fyrir austan,
miklu meira en í Mýrdalnum … Við vor-
um líka hrædd, krakkarnir. Hundar og
hross óttuðust þessi læti og drunur …
Hundarnir voru alveg vitlausir, brjálaðir,
og öskruðu inni í húsi.
Þórunn Björnsdóttir, Svínadal, f. 1911
Þau mundu
Kötlugosið 1918